Wat gebeurt er in je hoofd als je een foto van een smakelijk gerecht krijgt toegestuurd en opent op je smartphone? Waarom krijg je trek en loop je meteen naar de koelkast, na een bezoek aan Instagram? Zien eten doet eten, wil het oude gezegde. Geldt dat ook voor het alleen maar zien van eetfoto’s? Je weet dat je niet toe moet geven aan de impuls om weer iets te gaan snaaien, maar die neiging is moeilijk te weerstaan. De ervaring leert dat het lichaam meer te zeggen heeft over goede voornemens dan de bezitter ervan. Hun verlangens zijn meestal niet in lijn met elkaar. Maar die verlangens zijn beïnvloedbaar, mogelijk ook met eetfoto’s.

Neuronen
Met de explosie van social media en de maatschappelijke isolatie door de coronacrisis is het fotografische verkeer van alles wat eetbaar is enorm toegenomen. Een gering deel van onze reactie daarop is bewust, blijkt uit veel psychologisch onderzoek. Het merendeel van de processen die op gang komen na het zien van een eetfoto en tot de feitelijke daad van eten leiden, verloopt onbewust en volgens oeroude neurologische patronen in de hersenen. Die zijn zichtbaar te maken met hersenscans en tot de activering van specifieke neuronen te herleiden.

Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is de term ‘food porn’ in zwang om de productie en consumptie van beeldmateriaal van eten te benoemen. Of de term nou correct is of niet, iedereen herkent wat ermee bedoeld is. Lekker bezig zijn met al het culinaire is in onze welvaartsmaatschappij een betaalbare hobby voor velen geworden. Er zijn mensen die kookboeken lezen voor het slapen gaan en misschien dromen van Yotam Ottolenghi.

De digitalisering heeft niet alleen de food porn naar internet gebracht, maar ook gedemocratiseerd. Iedereen doet het
Eetgenot
De digitalisering heeft niet alleen de food porn naar internet gebracht, maar ook gedemocratiseerd. Iedereen doet het. Het is heel normaal geworden om een foto te maken van wat de ober je heeft voorgezet en die rond te sturen aan je vrienden. Als substituut voor of herinnering aan dat gezellige diner dat je niet met hen kan hebben. Maar ook om contact te leggen, je plezier te delen en misschien wel een beetje op te scheppen in welk duur restaurant je nu weer bent. Sommige topchefs verbieden hun klanten foto’s te maken. Het verstoort het eetgenot en de smaak kan je toch niet overbrengen met een foto.

Maar er gebeurt ondertussen veel meer in het menselijk lichaam achter dat gênante gepiel met je smartphone boven die grillschotel. 'How Digital Food Affects Our Analog Lives: The Impact of Food Photography on Healthy Eating Behavior' is de titel van een artikel in Frontiers in Psychology van een studiegroep van de universiteit van Aarhus, Denemarken, geaffilieerd aan de universiteit van Beijing, China. Het is een review van de literatuur die specifiek over het onderwerp gaat, eraan raakt of de theoretische grondslag ervan vormt.

Verklaring
De titel suggereert dat eetfoto’s een gunstige invloed zouden kunnen hebben op een gezond eetgedrag. Laten we meteen even kijken bij de conclusie:
"Voedselfotografie is een integraal deel van het leven van veel mensen geworden. Er zijn nog veel vragen over de invloed van digitale voedselfotografie op gezond eetgedrag. Het lijkt echter nu al duidelijk dat fotografie, mits verstandig gebruikt, ons kan helpen een gezondere en bevredigender relatie met voedsel te ontwikkelen."

Dit is niet zomaar een beleefd-voorzichtige constatering, maar vooral een zeer speculatieve. De geraadpleegde publicaties (er staan 154 titels in de lijst met referenties) geven de onderzoekers geen sluitende verklaring van hoe het bekijken, maken en delen van eetfoto’s het eetgedrag permanent of enigszins controleerbaar beïnvloeden.

Ideeën daarover zijn er genoeg in de psychologieliteratuur, en ook zeer interessante. Vooral de ‘grounded cognition’-theorie, die zegt dat al onze cognitie gebaseerd is op herkenning en herhaling van eerdere ervaringen, die opgeslagen zijn als onbewuste herinneringen in neurale netwerken.

Simulatie
De drie fasen - bekijken, maken en delen –- van de eetfoto-beleving hebben allen hun eigen neurologische, cognitieve en mentale paden. Het zien van een eetfoto leidt door ‘imagining’ in je hoofd, beeldvorming, tot een ‘simulatie’. Een onbewuste voorstelling, die vorm en inhoud krijgt door de (sociale) context, door de herinnering aan vroegere ervaringen en door de huidige emoties en toestand van het lichaam. Dat bepaalt volgens de theorie hoe je handelt, of en wat je wilt eten.

De grounded theory of food is geformuleerd door de belangrijkste grondlegger van de grounded cognition-theorie, Lawrence Barsalou, en de Nederlandse psycholoog Esther Papies, beiden werkzaam aan de universiteit van Glasgow, Schotland. In een artikel uit 2020 stellen (en beantwoorden) ze de volgende vraag:
"Hoe ontstaat het verlangen naar eten en drinken in de menselijke geest? Wij suggereren dat belonende simulaties, die gebaseerd zijn op eerdere ervaringen, een sleutelrol spelen. Met andere woorden: mensen denken over eten en drinken in termen van hoe het voelt om het te consumeren, en dit leidt tot verlangen."

Apérol
De Deense onderzoekers beschrijven uitgebreid hoe complex dat proces van het opwekken van verlangen is. Er zijn bijvoorbeeld zoveel verschillende foto’s, van zoveel gerechten, van sterk verschillende (artistieke) kwaliteit en aantrekkelijkheid, dat er in het algemeen niets zinnigs te zeggen is over of het kijken naar eetfoto’s je meer of juist minder doet eten. Het ene mentale beeld kan je inspireren tot gezonder eten, het ander kan aanleiding zijn om die gezonde overwegingen los te laten, omdat het sociaal gepermitteerd is. Foto’s van vakantievierders met grote bellen Apérol Spritz “interfereren met de zelfregulering bij het nastreven van langetermijndoelstellingen”, in de woorden van Barsalou en Papies.

Het sociaal ontvangen, maken en delen van eetfoto’s verhoogt ook het bewustzijn van de daad van het eten en daarmee de ‘verantwoordelijkheid’ over je voeding die je neemt
Het sociaal ontvangen, maken en delen van eetfoto’s verhoogt ook het bewustzijn van de daad van het eten en daarmee de ‘verantwoordelijkheid’ over je voeding die je neemt. Daar zit een mogelijkheid tot het verbeteren van gezonde keuzes, opperen de auteurs. En daar richt veel van dit onderzoek zich op. Het geheugen, met de diep ingeëtste mentale beelden van vorige ervaringen, moet daarvoor op de juiste manier aangesproken worden, met de juiste stimuli.

Het geheugen is essentieel hierbij. Sommige amnesiepatiënten kunnen gewoon weer een heel bord leegeten als ze net gedineerd hebben, omdat ze geen herinnering aan hun vorige maaltijd hebben. Maar ook heldere proefpersonen hebben vaak een slecht geheugen als ze gevraagd worden naar hun recente voeding. Onbetrouwbare data van slecht ingevulde vragenlijsten over wat deelnemers aan een onderzoek gegeten hebben is een bekende zwakke plek van voedingskundig onderzoek.

Door het aanleggen van een fotomap over wat je eet en gegeten hebt, druk je jezelf op de feiten. Zo kunnen eetfoto’s bijdragen een therapieën om de relaties van mensen met hun verlangen naar eten te sturen en het eetgedrag te verbeteren. Als psychologische oorlogsvoering tegen de obesitasepidemie.
Dit artikel afdrukken