Wij waren er hier al zo'n beetje klaar mee. De vleesjurk waarmee Lady Gaga verscheen op de uitreiking van de MTV Video Awards, is vanmorgen onderwerp van een flinke lap tekst in de Volkskrant. Wieteke van Zijl vraagt zich af wat de koele Lady of Pop nou toch bedoelde. En ze snapt het. Kijk maar naar het einde van haar tekst.

Het betekent niks, dat wil zeggen niets eenduidigs waar je lekker makkelijk voor of tegen kunt zijn. Het betekent denk eens na en vind niet zoveel. Kijk! That's all. Handig is het natuurlijk ook, want met zo'n diep filosofische boodschap is haar merkwaarde meteen met tientallen, zo niet honderden miljoenen gestegen.

Van Zijl:

Een commentaar van vlees
Lady Gaga (24) baarde opzien toen ze zondag bij MTV in een jurk van vlees verscheen. Het was een statement tegen de onderdrukking van homo’s in het Amerikaanse leger. En kunst.

Je hoorde het haar bijna zeggen, na de uitreiking van de MTV Video Music Awards afgelopen zondag: ‘I’ve got to bring home the bacon.’ Daar stond ze, in haar jurk van vlees, dat gedurende de avond langzaam van haar afdroop. Er vielen gaten in, haar billen werden zichtbaar, losse stukken slingerden als een gruwelijke bruidssleep achter haar aan. Schoenen als rollades, een tasje van karbonade. Een carnivorencarnaval.

Aan ons kijkers de taak te gissen naar een uitleg. Popkunstenaar Andy Warhol, verklaard voorbeeld voor Lady Gaga, zou het zo zeggen: iemand moet het vlees op tafel krijgen. ‘Somebody’s got to bring home the bacon.’ Lady Gaga’s body, in dit geval. Ze ging met acht awards naar huis, bijna de helft van het aantal uitgereikte prijzen.

Wat betekent de vleesjurk van Lady Gaga? Was het een provocatie om de provocatie, of probeerde ze een punt te maken? En dan: waartegen of waarvoor? Tegen de vleesindustrie? Tegen de ‘vleeskeuring’ in de popindustrie, waarbij het vrouwelijk bloot je dagelijks op muziekzenders als een lapdance in de schoot wordt geworpen? Tegen de ‘vleeskeuring’ in talloze talentenprogramma’s op televisie? Tegen de oorlog? Voor vrouwenrechten? Dierenrechten? Homorechten?

Dat laatste lijkt ver gezocht – wat heeft een biefstukjurk nou met homo’s te maken? Toch was het juist in die richting dat Gaga haar enige hint gaf. In een interview met de Amerikaanse talkshowpresentatrice Ellen DeGeneres vertelde ze dat ze naar de uitreiking was gebracht door oud-militairen van het Amerikaanse leger die waren ontslagen omdat ze de ‘Don’t Ask, Don’t Tell’-regeling hadden doorbroken, een afspraak in het leger waarbij van militairen wordt verwacht niet voor hun homoseksualiteit uit te komen.

‘Het is vernietigend voor mij te weten dat mijn homoseksuele fans onderdrukking van de overheid ervaren. Dat is waarom ik het vlees vanavond draag.’ Een minuscule toelichting volgde: ‘Als we niet opkomen voor waar we in geloven, niet vechten voor onze rechten, hebben we binnenkort niet meer rechten dan het vlees aan onze botten – en ik ben geen stuk vlees.’ Een oprechte aanklacht? Of kwam het Tante Bet wel uit om haar provocatie te adresseren aan haar grote schare homofans, zittend op de bank bij de homoseksuele talkshowpresentatrice?

Vleestasje
Lady Gaga heeft een pokerface, naar de titel van een van haar eerste succesvolle popnummers. Als ze iets gemeen heeft met die ene kunstenaar in wiens voetsporen ze wil treden, Andy Warhol, is het wel dat. Je weet nooit wat ze meent en wat niet. De ironie druipt van haar teksten en uitspraken. Toen ze zondag de award van het jaar kreeg uitgereikt, zei ze als eerste: ‘Ik had nooit gedacht dat ik Cher ooit zou vragen mijn vleestasje vast te houden.’ In een van haar eerste nummers zong ze : ‘I will follow you until you love me / papa, paparazzi.’ Een knipoog naar de vele fotografen die haar steeds willen vastleggen, als ze weer eens in een extravagante uitdossing uit een vliegtuig of limousine stapt.

Ze omhelst net als Warhol de popcultuur, die vele malen groter is dan in de jaren zestig. Ze flirt voortdurend met de celebrity-manie, waarmee ze tegemoetkomt aan Warhols beroemde uitspraak dat in de toekomst ‘iedereen zijn fifteen minutes of fame zal hebben’.

Misschien is ze een leeghoofdige aandachtstrekker. Maar dan wel een die op een veel originelere manier aandacht trekt dan haar collega-popsterren. Haar kledingstukken zijn meer installaties dan mode. Sinds haar 4de speelt ze piano, ze schrijft zelf haar nummers en clips, en op haar arm staat een gedicht van de 19de-eeuwse dichter Rainer Maria Rilke getatoeëerd. De 24-jarige New Yorkse (echte naam: Stefani Germanotta) heeft, oppervlakkig of niet, in elk geval deze week de gemoederen aardig beziggehouden.

Het begon met PETA, de activistische groepering die opkomt voor dierenrechten. PETA-oprichtster Ingrid Newkirk kwam meteen met een reactie op de jurk. In een mogelijk ijdele poging waarschuwde zij ervoor dat ‘Lady Gaga’s albumopbrengsten door deze jurk wel eens zouden kunnen kelderen’. Iemand zou de zangeres moeten toefluisteren dat er meer mensen walgen van slachting dan dat ze er onder de indruk van zijn, zei de activiste. Daarmee veegde ze de mogelijkheid dat de jurk een stellingname vóór dierenrechten zou kunnen zijn, meteen van tafel.

Newkirk vergat één ding: dat PETA zelf de combinatie popster/rauw vlees al eerder had ingezet om voor dierenrechten te pleiten. In een campagne uit de jaren negentig houdt popzangeres Sophie Ellis Bextor de kijkers namens PETA een gevilde vos voor, met daaronder de tekst: ‘Hier is de rest van uw bontjas.’ Twee andere, nog gruwelijker advertenties van sterren met vlees en bloed volgden.Feministen verklaarden in kranten dat Lady Gaga’s jurk op een ‘slimme manier met de opvatting speelt dat vrouwen worden gezien als vlees, klaar voor consumptie’. Een wringende grap rondom het modeadagium ‘je bent wat je draagt’. Dat wordt gezien als een gecalculeerd, tot in detail uitgewerkt commentaar op een maatschappelijke houding jegens vrouwen. Lady Gaga takes control – ze houdt controle op haar imago en op zichzelf. En waar kun je dat beter etaleren dan bij de immens veelbekeken uitreiking van MTV, marktleider in de hedendaagse populaire beeldcultuur?

De jurk is overigens geen nieuw verschijnsel. Zoals dat meestal gaat met populaire cultuur, is het een adaptatie van iets dat al eerder gedaan is. Of als variant daarop. In haar eigen habitat, de popmuziek, is het prototype te vinden bij de eerste echte popband: de Beatles. Toen die in 1966 het album Yesterday and Today uitbrachten, samengesteld uit eerder verschenen platen, werd de albumhoes meteen in de ban gedaan. De bandleden staan er als een groepsportret van slagers op afgebeeld, met stukken vlees over zich heen gedrapeerd, en naakte poppen zonder hoofd. Het horrorbeeld, nu een moeilijk te vinden collector’s item, zou een statement tegen de Vietnam-oorlog zijn geweest. De ophef was groot.

Perzikhuidje
Vlees is subversief. Het gaat om dode dieren (of mensen), het ziet eruit zoals het er van binnen bij ons uitziet, en het gaat als voedsel bij ons naar binnen. Vlees kan gewoon zijn, om te eten, maar is nooit neutraal. Daarvoor doet het te veel aan de dood denken, te veel aan onze rol als mensen op deze wereld, te veel aan onze verhouding tot ons lichaam. Geplaatst in een niet geijkte context als een eetbord, wordt het algauw ongemakkelijk, intiem, gruwelijk, abject zelfs. Onder Gaga’s geoliede perzikhuidje zit een substantie die er hetzelfde uitziet als de lappen rund (of paard, of varken) om haar heen. Dat maakt haar jurk gek, vies, in elk geval iets om er iets van te vinden.

In 1987 presenteerde de Canadese kunstenaar Jana Sterbak een 30 kilo wegende vleesjurk, aangekocht door het Walker Art Centre in Minneapolis. Het vlees was gepekeld, maar veranderde niettemin tijdens de tentoonstelling. Een vergankelijke sculptuur, die ze Vanitas: flesh dress for an albino anorectic noemde. Hij was lang niet zo sexy als die van Lady Gaga, die jurk. Het was een log, lomp ding, dat nauwelijks minder woog dan de vele anorectische meisjes die obsessief het vlees aan hun botten tot een minimum willen terugdringen.

Goede kunst geeft commentaar, of zoals de Vlaamse ‘vleeskunstenaar’ Jan Fabre zei: ‘Goede kunst moet een beetje stinken.’ De vleesjurk bij de MTV Awards is niet veel anders dan een compilatie, een cut & paste van eerder in de kunst gemaakte commentaren. Even high als low, even weerzinwekkend als aantrekkelijk.

Het kledingvlees slaat zijn tentakels uit naar allerlei uitingen in kunst en pop, en gaat terug tot de Vanitassymbolen zoals die al in de 17de eeuw werden geschilderd. Karkassen en stillevens van vlees om de mens te wijzen op zijn ijdelheid en vergankelijkheid, zijn Vanitas. Omringd met veelzeggende attributen als een schedel en een zandloper, met de boodschap: gedenk te sterven – memento mori.

Lady Gaga houdt zich vooralsnog op de vlakte. De jurk mag voor zichzelf spreken. Het kledingstuk staat open voor vele interpretaties, zei ze zondag. Zij verdient er haar geld en haar aandacht mee. Anderen breken hun hoofd er maar over. Zoals Lou Reed zong over Warhols uitspraken in Work: ‘Andy said a lot of things, I stored them all in my head.’ Van Andy zelf zou het antwoord niet komen, wist ook Reed al. ‘He’d probably say you think too much.’

In ons stukje ging het over de emoties die Lady Gaga en Meneer Wateetons op vrijwel hetzelfde moment op verschillende plekken in de wereld opriepen. Weet u dat de politie inmiddels achter Meneer Wateetons aan is gestuurd? De man is een kunstenaar die ons laat nadenken en probeert niet zoveel te laten vinden. De jacht-performances in parken, grachten en tuinen waarvan hij via volkskrant Metro grote groepen Nederlanders liet dromen zijn Pop-Art van een soort die we nog niet kenden.
Zijn we gek geworden? Toen de Franse politie een bekende intellectueel, Jean-Paul Sartre, wilde oppakken om de rellen van mei 1968 de kop in te drukken werd dat verboden door De Gaulle: 'On n'arrête pas un Voltaire' ('Je arresteert geen Voltaire', Frankrijk's grote 18 eeuwse maatschappijcriticus). OK, één Meneer is nog geen Voltaire maar wel een sensitieve slimmerik met een vijfde zintuig voor het gevoel van de tijd.
Grunberg, Lady Gaga en Wateetons. Deze week spraken drie kunstenaars zich uit tegen de onverdraagzaamheid en 'vinderigheid'. Dat betekent wat. Hun gezamenlijk gewicht is een Voltaire waard.

Stop met iets vinden. Kijk en denk 'ns na.

Bron: Volkskrant, zaterdag 18 september 2010, Vervolg, p.5.
Dit artikel afdrukken