Ze gaat door het leven als 'melkmeisje', maar dat is ze natuurlijk niet. Deze keukenmeid schenkt weliswaar melk uit een kan in een kom, maar ze komt niet net onder de koe vandaan. Deze struise Hollandse vrouw staat gewoon in een keuken, Dit schilderij van Johannes Vermeer ontstond rond 1658.
Wat voor culinaire informatie kunnen we putten uit dit schilderij?

Om te beginnen de melk. Is het wel melk, zou het niet ook room kunnen zijn in dit zuivelland? En waar zou de melk vandaan zijn gekomen? Werd de melk aan huis bezorgd? Haalde men die op de stadsboerderij? Of buiten de stad? Kwam de melk per schip naar de stad en werd hij op de markt verkocht? Of zat er nog een schakel tussen?
Wat ging deze keukenmeid met de melk of de room doen? Verwarmen in de kom? Werd het brij? Of Spaanse pap? Of roompap? Of ging ze het brood weken in de melk?

Dan het brood. In de mand ligt een rond brood, het lijkt wel of er hele graankorrels op zitten. Een stevig brood zo te zien. De kleine broodjes lijken mij meer fijn witbrood, en daarmee het brood van de rijken, de hogere standen. Het heeft een knapperige korst. Kwam het van de bakker? Of heeft ze het zelf gebakken? Zijn het oude broodjes die in de melk geweekt gaan worden voor broodpap?
We weten het niet. We weten wel dat brood met boter, brood met kaas, een gewoon dagelijks kostje was.

De keuken is sober, met een stoofje (in een vroegere fase heeft daar nog een naaimandje naast gestaan) tegen de muur, waaruit blijken kan dat de keukenmeid het verstelwerk in de keuken verrichtte, met haar voeten op een stoofje. Er hangt blinkend koper aan de muur. En een rieten mand. De tafel is gedekt met een eenvoudig kleed. Het aardewerk is al even doorsnee. Er staat wel een wat fraaiere kan met een tinnen deksel bij. Misschien is het wel een Siegburg kan, ik kan het op de afbeelding die ik hier heb niet goed zien. Maar verder is het een sobere bedoening.De muren zijn witgepleisterd, de plint is een rijtje tegeltjes met een blauw motiefje. De soberheid komt het schilderij ten goede, maar laat ons met giswerk achter.
Wie kan en wil er meer over vertellen?

Tot slot even een stukje algemene geschiedenis: Hoe rijk waren we nu eigenlijk in de 17e eeuw? Dat viel best tegen. Een ongeschoolde arbeider verdiende ongeveer tien stuiver per dag, een geschoolde het dubbele. In Amsterdam lag het loon wat hoger. Kon je daar ook van leven? De overheid had uitgerekend dat wie 44 procent v an eht gezinsinkomen aan roggebrood - het belangrijskte voedingsmiddel - moest uitgeven, bijstand verdiende. Op basis van die berekening konden de meest mensen redelijk rondkomen. Alleen het inkomen van de kostwinner was doorgaans onvoldoende. De gezinsleden in de lagere klassen brachten ook geld in. In Leiden bestond de beroepsbevolking voor bijna een derde uit vrouwen.
Veel immigranten uit de Zuidelijke Nederlanden en Duitsland kwamen in de 17e eeuw naar de Republiek. De handel die zij meebrachten, bracht welvaart mee, maar in het kielzog van de kooplieden kwamen ook veel ontwortelde en behoeftige mensen mee. Voor hen was er geen werk en geen woning. De daklozen woonden onder de bogen van de stadsmuren van Amsterdam. De stad had een eenvoudige oplossing. Zij brak de muren af.
In deze context past de sobere keuken, de eenvoud, de melk en het brood.





Dit artikel afdrukken