Het begon misschien wel met Aaltje, daar aan het begin van de 19e eeuw. Maar daar bleef het niet bij. Behalve Zuinige Aaltje kreeg je ook nog Daatje, Betje en Dientje, Johanna en Elize, Sientje en de Indische Cornelia. Maar De geheel herziene Aaltje was het eerste kookboek dat speciaal samengesteld werd voor meisjes op de huishoudschool. Odilia Corver, de directrice der tijdelijke kookschool, gaf er haar naam aan. Het was een compleet nieuwe versie en 17e druk en verscheen in 1891. Zoals een goed kookboek betaamde, begon het met de beschrijving van de keuken en het kookgerei. Daarna pas gaat het over voedsel. Waarbij misschien een trendbreuk in die tijd is dat mevrouw Corver een pleidooi houdt voor het behoud van de zangvogeltjes. Die moeten maar niet meer gegeten worden. Fazant, patrijs, kwartel en eend vallen niet onder haar beschermlust. Je zou het een voor eind 19e eeuw ‘politiek correct’ kookboek kunnen noemen wat dat betreft.

Pinda's en pannen
Opmerkelijk is het hoofdstukje geweid aan aardnoten, die een eigen plaatsje tussen de peulvruchten krijgen. In die tijd waren de pinda’s nog weinig bekend als voedingsmiddel, dus het hoofdstuk begint met een verhandeling over de voedingswaarde. Om er mee op de kookschool van 1887 te experimenteren ontving mevrouw Corver de aardnoten ‘ongeroosterd, gepeld en van het huidje ontdaan door de welwillendheid van de Directeuren der Ned. Oliefabriek te Delft.’ Later stelden ze die ter beschikking via verkoopkanaal Degenhardt in de Spuistraat te Asmterdam, in palkjes van een pond ter waarde van veertig cent per pakje. Mevrouw Corver bekent ‘dat zij niet zo ijverig is geweest in het bevorderen van het gebruik als wel wenschelijk was geweest èn tegenover de welwillendheid dier Heeren èn ten opzichte van de vrucht, die zooveel belangstelling verdient.’ Waarna nog een pagina met pr-tekst over het nut der pinda volgt vóór ze aan de bereiding toekomt. Een ander fraai voorbeeld van verwevenheid van kookinstructie met de commercie is de aanbeveling toch vooral emaillen pannen te kopen bij de heer S. Van Embden die solide en betaalbaar zijn. Hetgeen wordt bevestigd door een heuse wetenschapper, dr. Van Hamel Roos.

Advertenties
Het is misschien voor het eerst dat voedingsmiddelenindustrie en kookboek zo nadrukkelijk verweven blijken. Later zullen deze industriële voorkeuren vervangen worden door advertenties van verschillende leveranciers. De huishoudschool is ingeburgerd en het bijbehorende kookboek biedt een goede mogelijkheid generaties aanstormende huisvrouwen en huishoudsters te informeren en te overtuigen.
Neem nu de vierde druk van het Kookboek voor de Amterdamsche Huishoudschool van mejuffrouw C.J. Wannée, voorheen lerares in Koken en Voedingsleer aan de Inrichting thans Directrice van de Amsterdamsche Kook- en Huishoudschool uit 1916 (eerste druk 1910). De eerste pagina’s 6 pagina’s bevatten advertenties van Calvé slaolie, Boering voor vleeswaren, zuivel en consumptie-artikelen die ook mee naar de Tropen konden, Corona voor de tafelversieringen, Matthes honing, Verkade paneermeel en Jurgens plantenmargarine. Achterin vinden we Pont’s sterlisatieflesschen, Hunck circulatiefornuizen, Victoriawater en de achterkant van het boek is bedrukt met een advertentie van Van Houten’s Cacao. In het binnenwerk vind je de Bijenkort, prominent naast het voorbericht, en Tieleman & Dros voor allerhande kruidenierswaren, met goedkeuring van het abattoir van de stad. Dat is nog eens duidelijk. De industrie sponsort het kookboek en werft afnemers.Ook dit kookboek kent een duidelijke indeling: Hoe ziet de keuken er uit, wat heb je aan spullen nodig, en hoe bewaar je levensmiddelen. Waarna het koken kan beginnen. Bijna vierhonderd pagina’s met recepten van de goede burgerlijke keuken. Het soort kookboek dat iedere beginnende huisvrouw in die tijd in de kast had kunnen of moeten hebben. Of dat van de zusterinstituten in Zwolle, Den Haag, Rotterdam, of waar dan ook. Het ideale geschenk voor de jong getrouwde vrouw, als ze de huishoudschool niet gevolgd had. Het soort kookboek dat je leert koken, als je het nog niet kon. Of waarop je kunt terugvallen als je het even niet meer weet. Met basisrecepten en variaties daarop. En best heel spannende recepten voor als het feest is. Garnalenkroketjes, zwezerik met een ingewikkeld sausje, naast kapucijners en hutspot met klapstuk. De receptuur is nú niet meer helemaal wat we modern of gezond vinden, maar eigenlijk is er niets mis mee behalve de kooktijd. (Nu zouden we bijvoorbeeld bleekselderij niet eerst ruim een half uur laten koken en daarna nog eens een kwartier stoven.)

Wannée in een nieuw jasje
Iedereen een basiskookboek! Helemaal geen gek idee hebben ze bij uitgeverij Becht bedacht, na honderd jaar mag er wel weer eens een nieuwe versie komen van Wannée. En zo verscheen er vorige week een compleet herziene versie, die veel meer is dan het oorspronkelijke kookboek. De lezer krijgt aardige verhalen over de geschiedenis van de kookschool en het kookboek voorgeschoteld, en er staan tal van nuttige tips en links in (daar zit de duidelijke band met de commercie). Het kookboek begint niet meer met de inrichting van de keuken en welke spullen je nodig hebt, maar vertelt wel over kooktechnieken en voedingsleer anno nu. De recepten zijn hevig gemoderniseerd, ook al ontbreken de klassieken niet. Pesto, jambalaya en paella vullen de rijst met kouseband, nasi goreng en tjaptjoi aan. Verwarrend vind ik de uitleg over sambal en vetsin tussen het varkensvlees. Fraai zijn de overzichtsfoto’s van ingrediënten. Oubollig de tekeningetjes van hoe je iets moet doen.
Met zijn bijna 700 pagina’s is het een boek waar je rustig voor moet gaan zitten en het doorbladeren, je legt het niet gemakkelijk op het aanrechtblad om een recept uit te zoeken. Een heel bruikbaar boek en zeker een aanrader (bleekselderij is nu in twintig minuten wel gekookt en gestoofd) voor de beginnende kok, of de kok die maar één kookboek in huis wil hebben. Al die moderne recepten, ach daar zijn allerlei gespecialiseerde kookboeken voor, of leuke kookrubrieken in de krant. Doet u mij maar die vierde druk!

Wannée Kookboek van de Amsterdamse Huishoudschool. Mej. C.J. Wannée, herzien door Anne Scheepmaker, Becht, 2010
Dit artikel afdrukken