Via het televisieprogramma Radar liet Varkens in Nood op 1 februari weten een proces aan te zullen spannen tegen de supermarkten Jumbo en Dirk. Beide bedrijven zouden zich niet hebben gehouden aan de afspraak om varkensvlees aan de eisen van het 1-ster varken van de Dierenbescherming te laten voldoen. De supers geven echter aan zich daar keurig aan te houden omdat zij zich conformeren aan het Varken van Morgen, een iets uitgebreidere versie van het 1-ster varken van de Dierenbescherming. Inmiddels hebben ruim 12.500 Nederlanders hun handtekening gezet onder de intentie van Varkens in Nood om Jumbo en Dirk wegens het niet nakomen van afspraken voor de rechter te dagen.

Omdat de beschuldigingen fors zijn en de beloftes die supers doen serieus horen te zijn, deed ik navraag bij de Dierenbescherming, de slachters die Jumbo beleveren en de supers Jumbo en Dirk zelf.

De supers willen fraudemogelijkheden met varkensvlees uitsluiten en eisten daarom extra bescherming van hun leveranciers
Strengere controle certificering dan 1 ster-systeem
Eerst vroeg ik naar de precieze afspraken die de Nederlandse supers hebben gemaakt bij Marc Jansen van het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de koepel die de belangen van supermarktorganisaties behartigt. Hij stuurde me een vertrouwelijk document uit mei 2013 waarin afspraken staan "waaraan", zo zegt hij, "het publiek en NGO's de supers die zich daaraan verbonden hebben mogen houden."

Uiterlijk in 2015 zouden supers die voor het Varken van Morgen kiezen, stoppen met het leveren van vers varkensvlees dat niet voldoet aan de eisen die daar aan gesteld worden. Het Varken van Morgen mag 2 uur minder lang op transport dan het 1-ster vlees van de Dierenbescherming en voldoet aan aaanvullende milieucriteria en extra borgingen voor antibioticagebruik. Het belangrijkste verschil is echter dat het Varken van Morgen Global Gap is gecertificeerd en daarmee minder fraudegevoelig is dan het 1-ster varken van de Dierenbescherming. Na slechte ervaringen bij Vion, willen de supers fraudemogelijkheden met varkensvlees uitsluiten. Daarom eisten ze deze extra bescherming van hun leveranciers.
Omdat voor een aantal consumenten de ster van de Dierenbescherming van belang is, kiezen sommige supers voor een dubbele certificering en dus dubbele controlekosten. Supers die daar niet voor kiezen, verkopen dus gecertificeerd vlees dat zij echter niet als zodanig voor hun klanten herkenbaar maken omdat nu eenmaal niet al hun klanten gevoelig zijn voor welzijnsvlees.

Het voeren van het 1-ster keurmerk is nooit onderdeel van de belofte geweest zoals Varkens in Nood suggereert. De supers kiezen voor het zekerdere Varken van Morgen.
Geen vleeswaar en geen varkenshazen
Het voeren van het 1-ster keurmerk is nooit onderdeel van de belofte geweest zoals Varkens in Nood suggereert. De supers kiezen voor het beter geborgde Varken van Morgen. Bovendien hebben supers zich niet verbonden aan afspraken over vleeswaren. Die producten zijn van verschillende leveranciers afkomstig, waaronder de nodige buitenlandse. Parmaham kan bijvoorbeeld onmogelijk geleverd worden met een ster. Vele buitenlandse specialiteiten kosten de nodige tijd, ingewikkelde foodmiles en andere logistieke processen om van sterrenvlees te kunnen worden bereid. Daarom zijn ze destijds uitgezonderd van de afspraken.

Jumbo’s woordvoerder Claire Trügg laat weten dat haar bedrijf “in 2017 alleen nog maar vers varkensvlees in de schappen zal hebben dat voldoet aan de specificaties van het Varken van Morgen, waar mogelijk met het Beter Leven keurmerk.” Op dit moment, zegt Trügg, "is 85% van ons verse vlees reeds Global Gap én Beter Leven gecertificeerd. De 15% waar we op dit moment nog niet aan kunnen voldoen, betreft onder andere een uitzondering die ook in de afspraken tussen de supers is overeengekomen. Er zijn bijvoorbeeld niet altijd voldoende varkenshaasjes en spare ribs met Varkens van Morgen/1-ster certificatie om aan de vraag te kunnen voldoen. Maar we blijven stappen zetten en streven er steeds naar om dagelijks al ons verse varkensvlees volgens minimaal de 1-sternorm te kunnen leveren.”

Varkens in Nood telde slechts 40% van het varkensvlees met 1-ster in de winkels van Jumbo. Volgens Trügg komt dat omdat het bedrijf nog niet al het vlees van een sticker met de ster van de Dierenbescherming kon voorzien. “Jumbo werkt als een van de weinige ketens met slagers in de winkel. Het certificeringstraject hiervoor is anders dan het voorverpakte vlees dat binnenkomt.” Die slagerijen vergen een extra borging van de processen op de werkvloer die er onder meer voor moeten zorgen dat er geen ster op een haasje zonder ster komt te zitten. "Pas sinds 25 januari van dit jaar is die borging vanuit de Dierenbescherming rondgekomen", vertelt Trügg.

Dierenbescherming kan eigen ster niet bevestigen
Ik vraag directeur Hans Baaij van Varkens in Nood hoe hij reageert op de woorden van Trügg, die mij tevens vertelde dat ze alle zojuist genoemde feiten aan Varkens in Nood hebben gemeld. Baaij is stellig. “De Dierenbescherming heeft me verteld dat als er geen ster op staat, niemand kan garanderen dat het varkensvlees van een naar behoren gehouden dier is. Daarmee is het automatisch vlees dat in de categorie van ons rapport met de 120 misstanden kan vallen. Dat was niet de afspraak en daarom pakken we Jumbo aan.”

De Dierenbescherming laat weten niet met zekerheid te kunnen zeggen hoeveel sterrenvlees Jumbo in- en verkoopt. Woordvoerder Dik Nagtegaal vertelt me: “wat Jumbo in de uitzending van Radar heeft aangegeven klopt: ze zijn per 25 januari 2016 goedgekeurd voor ‘slagers in supermarkten'. Dit betekent dat ze vanaf deze datum het Beter leven keurmerk op goedgekeurde producten (geproduceerd in de slagers in de supermarkten) mogen zetten. Of de producten bij de slagers in de supermarkten van Jumbo vóór deze datum ook al voldeden aan het Beter Leven keurmerk maar ze het keurmerk er alleen nog niet op mochten zetten, kunnen wij niet bevestigen.”

Per 1 september 2015 is Jumbo overgegaan op een Global Gap gecertificeerd varken mét een ster van de Dierenbescherming erbij, ook al kost die dubbele certificering wat meer
Slachters: Jumbo neemt dubbel gecertificeerd vlees af
Jumbo vertelt me dat het bedrijf al sinds 1 september vorig jaar over is gegaan op de Global Gap-certificatie voor het Varken van Morgen én de Dierenbeschermingsster voor alle vers vlees, met uitzondering van een aantal schaarse producten zoals varkenshaasjes. Directeur-eigenaar Marc van Rooi van slachter Van Rooi, die drie van de vier distributiecentra van Jumbo belevert, bevestigt de bewering van Jumbo en zegt zelfs dat Jumbo voordien al een iets beter varken verkocht, maar dat heeft ingeruild voor de standaard van het Varken van Morgen dat tegelijk ook 1-ster van de Dierenbescherming heeft. Een woordvoerder van slachter Vion, die het resterende vierde distributiecentrum van Jumbo belevert, vertelt me precies hetzelfde verhaal. Per 1 september 2015 is Jumbo overgegaan op een Global Gap gecertificeerd varken mét een ster van de Dierenbescherming erbij, ook al kost die dubbele certificering wat meer.

Directeur Baaij van Varkens in Nood vertelt me dat het niet kan kloppen omdat er in Nederland jaarlijks 6,5 miljoen varkens zouden worden gegeten, terwijl er volgens de Dierenbescherming maar 2 miljoen met een ster werden geslacht in 2015. Dat gegeven plus het feit dat er geen zichtbare ster op vlees staat, blijkt de kern van diens case tegen Dirk en Jumbo.

De slachters Van Rooi en Vion maken me duidelijk dat Baaij zich vergist in de cijfers. Hij telt namelijk de vleeswaren op bij het verse vlees. Daarbij komt, zo vertellen de slachters, dat nagenoeg alle supers met uitzondering van Aldi – die pas op 1 februari van dit jaar bekend maakte te kiezen voor een ster van de Dierenbescherming en nog helemaal moet beginnen met duurzamer welzijnsvlees – zijn inmiddels over op het Varken van Morgen voor hun verse vlees.
Baaij maakt dus de fout zijn case te baseren op 2015 én de vleeswaren mee te rekenen
Baaij maakt dus de fout zijn case te baseren op 2015 én de vleeswaren mee te rekenen. Die hebben om de zojuist al aangegeven redenen nooit behoord tot de afspraken waar Baaij zich op beroept.

Dirk: geen bewijs van wetsovertredingen
Volgens Varkens in Nood begaan de varkenshouders die aan Dirk varkens leveren wetsovertredingen. In totaal zou het gaan om 120 overtredingen. Ik vraag voorlichter Esther Kingma van Dirk of Varkens in Nood die beschuldigingen ooit heeft toegelicht. Kingma vertelt me in 2014 en 2015 brieven te hebben ontvangen van Varkens in Nood. “Daarin stond dat veehouders en toeleveranciers van Dirk de wet overtraden. We hebben meerdere keren verzocht om meer informatie, omdat we niet bekend zijn dat onze toeleveranciers in strijd met de wet handelen. Ondanks meerdere verzoeken is hier helaas nooit een reactie op gekomen.”
Baaij: de NVWA controleert niet en wij hebben 120 misstanden geconstateerd in Nederlandse varkenshouderijen. Die gelden dus bij implicatie voor een super die geen door de Dierenbescherming gecertificeerd vlees levert
Op mijn vraag aan Hans Baaij of hij niet beter de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) – die de wet ook bij varkenshouders moet handhaven en erop moet toe zien dat die wordt nageleefd – kan aanspreken op misstanden, zegt deze: “De NVWA controleert niet en wij hebben 120 misstanden geconstateerd in Nederlandse varkenshouderijen. Die gelden dus bij implicatie voor een super die geen door de Dierenbescherming gecertificeerd vlees levert. De supers hebben de macht iets te veranderen en moeten dat daarom ook doen door voor de ster van de Dierenbescherming te kiezen.”

Ik vroeg Kingma of het klopt dat Dirk de gemaakte afspraken niet nakomt. Zij antwoordt: “ook Dirk onderschrijft het akkoord dat in 2013 is gesloten door vrijwel alle Nederlandse supermarkten. Daarin is een akkoord bereikt over duurzaam varkensvlees, het zogenaamde Varken van Morgen. De afspraken uit dit akkoord zijn vastgelegd in een convenant. De doelstelling van het convenant is het verbeteren van de omstandigheden voor mens, dier en milieu. In het convenant wordt geen melding gemaakt over het Beter Leven keurmerk. Dirk voldoet, binnen de gestelde termijn, aan alle eisen van het Varken van Morgen.”

Mijn conclusies uit het bovenstaande luiden:

1. Varkens in Nood denkt ten onrechte dat de supers zich hebben verbonden aan 1-ster varkens van de Dierenbescherming

2. De supers hebben zich verbonden aan het Global Gap gecertificeerde Varken van Morgen

3. Hoewel het voldoet aan iets hogere en aanvullende eisen is het Varken van Morgen is qua dierenwelzijn technisch nagenoeg gelijk aan het 1-ster varken. Het 1-ster varken kan echter op dit moment helaas nog niet zo streng worden gecontroleerd als het Varken van Morgen, dat consument en retailer meer zekerheid biedt omtrent de identiteit van zijn vlees

4. Supers besluiten tot dubbele certificering (Global Gap plus Dierenbescherming) als ze de ster van de Dierenbescherming als een extra commerciële waarborg naar consumenten willen laten zien. In die gevallen zijn ze bereid de dubbele kosten van certificering te maken, ook al voegt de controle van de Dierenbescherming qua zekerheid en borging niets extra's toe.

5. Jumbo en Dirk hebben Varkens in Nood duidelijk gemaakt hoe de vork in steel zit. Varkens in Nood had met een simpele vraag aan de slachters en hun certificeerder Global Gap kunnen vaststellen of Jumbo en Dirk aan de afspraken voldoen om de waarheid van hun beweringen te checken. De Dierenbescherming kan dat op dit moment inderdaad nog niet. Daar moet je dus ook niet checken wie de waarheid spreekt. Dat moet je doen bij de slachters die met Global Gap en het Varken van Morgen werken. De Global Gap-certificering wordt geëist door alle supers die beloofd hebben over te gaan op het Varken van Morgen dat in de volksmond ook wel bekend staat als het 1-ster varken van de Dierenbescherming vanwege de bekendheid van het sterrensysteem van de Dierenbescherming.

Baaij: 'nogal mager'
Ik heb Hans Baaij van Varkens in Nood een conceptversie van bovenstaande tekst voor commentaar toegestuurd. Zijn reactie bevat zoveel details en verschillende interpretaties van feiten, dat ik heb besloten zijn commentaar op die eerdere versie hier integraal als bijlage op te nemen. Baaij's belangrijkste argument om zijn voorgenomen procedure te rechtvaardigen is transparantie. Hij vindt dat supers duidelijk moeten maken dat ze welzijnsvlees bieden en dat dat voldoet aan 1-ster specificaties van de Dierenbescherming. De Global Gap-borging is hem niet bekend en verbaast hem. Tot slot van zijn commentaren stelt Baaij: "De informatie van slachters is logischerwijs gekleurd. Slachters zijn ineens betrouwbaar volgens Foodlog? Slachters weigeren in het algemeen informatie te verstrekken aan clubs als de onze. Tot nu toe gaat het om mondelinge verklaringen zonder onderbouwing. Nogal mager.
Grote vraag: als het Varken van Morgen aan dezelfde eisen voldoet als Beter Leven Keurmerk, waarom heeft het vlees dag geen Beter Leven Keurmerk?
Wij zullen op korte termijn contact opnemen met beide supermarkten met een verzoek om één en ander nader toe te lichten en van bewijs te voorzien. Vooralsnog blijven we evenwel bij ons voornemen voor een rechtszaak."


Ik merk op: juist de Global Gap borging maakt het Baaij gemakkelijk om de woorden van de slachters en de supers te checken. Dat is een eenvoudige procedure waarvoor juist die Global Gap borging meer duidelijkheid kan verschaffen dan de Dierenbescherming aangeeft te kunnen geven. De Dierenbescherming meldde me pas na het gereedkomen van de accountantsverklaringen van de slachter en super te kunnen vaststellen hoeveel 1-ster vlees er precies verkocht is.

Fotocredits: Varkens in Nood
Dit artikel afdrukken