4 min
Merle Kooijman vraagt zich af wat de woorden waarmee we ons eten beschrijven betekenen.
We gebruiken de nodige verwarrende woorden over eten alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Denk bijvoorbeeld aan de woorden ‘natuurlijk’, ‘vers’ en ´bijvangst´. Hun betekenis lijkt duidelijk. Maar ‘verse’ voorverpakte vis uit de supermarkt is volgens het Voedingscentrum bijna altijd ingevroren geweest. Maar als diepvries vers is, is 'vers' strikt genomen betekenisloos. Maar wat is 'vers' bier als er ook 'extra vers' bier is? 'Gewoon' bier kan immers rustig een jaar of langer bewaard worden. En hoe zit het met ‘diervriendelijk’ vlees? Consumenten willen niet weten dat dieren dood moeten worden gemaakt, om als vlees op hun bord te belanden. Juist daarom kopen gewetensbezwaarde vleeseters 'diervriendelijk'. Wie in een slachthuis gaat kijken, weet echter dat diervriendelijk vlees op precies dezelfde manier eindigt als vlees dat we kennelijk stilletjes 'onvriendelijk' moeten noemen.
Taal als frame
De woorden die we kiezen om eten te beschrijven bepalen ons denken. 'Scharrel' is bijvoorbeeld een term die aan interpretatie onderhevig is en iets anders betekent dan de consument in eerste instantie veronderstelt. Scharrelen klinkt gezellig, alsof een kip lekker een beetje buiten kan rondlopen. Als je de regels er op naslaat ontdek je de realiteit: een scharrelkip zit met acht andere kippen op een vierkante meter, binnen. Daglicht zien ze nooit.
Affectief
Dat ‘framing’ werkt, komt door de manier waarop onze hersenen werken. Volgens taalwetenschapper prof. dr. Jos van Berkum (Universiteit Utrecht) kennen we twee systemen, een taalsysteem en een affectief systeem.
Het taalsysteem bestaat uit het geheel van regels waarmee woorden in zinsconstructies samenkomen die we onderling begrijpen. Het affectieve systeem bestaat uit emoties, voorkeuren en stemmingen. Van Berkum stelt dat het taalsysteem verweven is met het affectieve systeem. Als je het woord healthy op een pakje sap ziet staan, gaat je brein ermee aan de haal door er verder op te associëren. Healthy - dat is iets met vitamines en fruit, ook al zegt het woord dat niet. Het geeft een goed gevoel. Toch is denkbaar dat het product niet bepaald healthy is. Het blauwe bosbes- en framboossapje van Healthy people bestaat weliswaar voor 87% uit sap van witte druiven en appel, maar bevat 5,5 suikerklontjes per glas. Wie drie glazen drinkt, heeft al zijn toegevoegde suiker voor de hele dag al binnen. Toch denken grote groepen consumenten met kinderen nog altijd dat zulk fruitsap 'gezond' is. "Het affectieve systeem van het brein denkt permanent mee en heeft overal een mening over", zegt Van Berkum. Niet zelden is dat oordeel feitelijk fout.
Handig
Voedselproducenten maken handig gebruik van frames die bepaalde associaties wel of niet oproepen. Dat kan vrijwel ongehinderd. Veel woorden die voedselproducenten gebruiken om hun product met gezondheid te associëren, zijn wettelijk onbeschermd. In Nederland woorden als ‘natuurlijk’, ‘ambachtelijk’ en ‘vers’ vrij op verpakkingen gebruikt worden. Hoewel ze niet mogen misleiden, is onduidelijk waar die misleiding begint. Een broodfabriek is bijvoorbeeld vrij om zijn brood ambachtelijk te noemen, ook als het geproduceerd is in een fabriek waar elk ambacht - althans, het handwerk en de instrumenten die we daarmee associëren - ontbreekt.
'Vers' associeert het publiek met onbewerkt eten, zonder toevoeging van E-nummers. Als de dominante media E-nummers als ongezond wegzetten, dan zorgt dit frame ervoor dat je in de supermarkt met een grote boog om 'bewerkt' eten heen loopt. Maar E-nummers verbannen is volgens hoogleraar levensmiddelentechnologie prof. dr. Tiny van Boekel (Wageningen University and Research) onterecht. In gesprek met het AD zei hij: "De E-nummers zijn ooit bedacht om de consument te informeren en te beschermen tegen bijvoorbeeld allergieën. Maar mensen zien ze als een bewijs dat er is geknoeid met hun eten. Merkwaardig, want de stoffen hebben juist een E-nummer als bewijs dat ze níet schadelijk zijn. Ze zijn uitgebreid getest en er zijn strikte voorschriften voor de dosering." Het algemene frame is alleen zo sterk geworden dat een grote groep mensen Van Boekel niet meer kan geloven.
Niet alle termen die voedselproducenten gebruiken roepen gevoelens op. Sommige moeten gevoelens juist vermijden. 'Bijvangst’ is zo'n woord. Het is de vis die meekomt in de netten bij het vissen op de gewenste soorten en kan variëren van zeepaardjes tot dolfijn, met daartussen in de keuken goed bruikbare vis als schar. ‘Bijvangst' is een term die een technische term waar de consument niets bij voelt, tenzij je hem uitlegt wat het woord betekent. En dat doet de Stichting Noordzee dan ook: we moeten bijvangst eten want dat is 'goed'. Dat het goed is, vertelt niet ons associatieve brein, maar iemand die ons probeert op te voeden tot een wat hem betreft gewenste vorm van gedrag..
Er wordt veel gepraat over eten en de betekenis van eten voor mensen. Wie niet nadenkt over de herkomst van die betekenissen, raakt gemakkelijk in verwarring. Alleen al door zijn associatieve component, is taal nooit neutraal. Taal kan verleiden, verhullen of juist tonen hoe het zit. Om erachter te komen hoe het zit, moet je niet over eten nadenken, maar over de taal waarmee we over eten praten.
Dit blog is de vierde in een serie van vijf blogs door Studium Generale Utrecht over voedselverwarring. De tekst is bewerkt voor publicatie op Foodlog.
Dit artikel afdrukken
Taal als frame
De woorden die we kiezen om eten te beschrijven bepalen ons denken. 'Scharrel' is bijvoorbeeld een term die aan interpretatie onderhevig is en iets anders betekent dan de consument in eerste instantie veronderstelt. Scharrelen klinkt gezellig, alsof een kip lekker een beetje buiten kan rondlopen. Als je de regels er op naslaat ontdek je de realiteit: een scharrelkip zit met acht andere kippen op een vierkante meter, binnen. Daglicht zien ze nooit.
Alleen al door zijn associatieve component, is taal nooit neutraal. Taal kan verleiden, verhullen of juist tonen hoe het zit. Om erachter te komen hoe het zit, moet je niet over eten nadenken, maar over de taal waarmee we over eten pratenDat 'scharrelen' is een eufemisme, een beeld waarmee we ons wereldbeeld 'framen'. Communicatiewetenschapper Baldwin van Gorp (KU Leuven) zegt in zijn proefschrift 'Een frame is een standvastige, metacommunicatieve boodschap die het structurerende denkbeeld weergeeft dat een nieuwsbericht samenhang en betekenis verleent.' Een frame stuurt dus de manier waarop je naar de wereld kijkt en helpt je daar mee om te gaan volgens de logica die framemakers willen. Die framemakers kunnen net zo goed onze voorvaderen zijn die een manier van denken en doen hebben gecreëerd als goedwillende NGO's of juist kwaadwillende charlatans die je tot een bepaald nieuw gedrag willen verleiden.
Affectief
Dat ‘framing’ werkt, komt door de manier waarop onze hersenen werken. Volgens taalwetenschapper prof. dr. Jos van Berkum (Universiteit Utrecht) kennen we twee systemen, een taalsysteem en een affectief systeem.
Het taalsysteem bestaat uit het geheel van regels waarmee woorden in zinsconstructies samenkomen die we onderling begrijpen. Het affectieve systeem bestaat uit emoties, voorkeuren en stemmingen. Van Berkum stelt dat het taalsysteem verweven is met het affectieve systeem. Als je het woord healthy op een pakje sap ziet staan, gaat je brein ermee aan de haal door er verder op te associëren. Healthy - dat is iets met vitamines en fruit, ook al zegt het woord dat niet. Het geeft een goed gevoel. Toch is denkbaar dat het product niet bepaald healthy is. Het blauwe bosbes- en framboossapje van Healthy people bestaat weliswaar voor 87% uit sap van witte druiven en appel, maar bevat 5,5 suikerklontjes per glas. Wie drie glazen drinkt, heeft al zijn toegevoegde suiker voor de hele dag al binnen. Toch denken grote groepen consumenten met kinderen nog altijd dat zulk fruitsap 'gezond' is. "Het affectieve systeem van het brein denkt permanent mee en heeft overal een mening over", zegt Van Berkum. Niet zelden is dat oordeel feitelijk fout.
Handig
Voedselproducenten maken handig gebruik van frames die bepaalde associaties wel of niet oproepen. Dat kan vrijwel ongehinderd. Veel woorden die voedselproducenten gebruiken om hun product met gezondheid te associëren, zijn wettelijk onbeschermd. In Nederland woorden als ‘natuurlijk’, ‘ambachtelijk’ en ‘vers’ vrij op verpakkingen gebruikt worden. Hoewel ze niet mogen misleiden, is onduidelijk waar die misleiding begint. Een broodfabriek is bijvoorbeeld vrij om zijn brood ambachtelijk te noemen, ook als het geproduceerd is in een fabriek waar elk ambacht - althans, het handwerk en de instrumenten die we daarmee associëren - ontbreekt.
Het algemene frame is alleen zo sterk geworden dat een grote groep mensen Van Boekel niet meer kan gelovenGeloof
'Vers' associeert het publiek met onbewerkt eten, zonder toevoeging van E-nummers. Als de dominante media E-nummers als ongezond wegzetten, dan zorgt dit frame ervoor dat je in de supermarkt met een grote boog om 'bewerkt' eten heen loopt. Maar E-nummers verbannen is volgens hoogleraar levensmiddelentechnologie prof. dr. Tiny van Boekel (Wageningen University and Research) onterecht. In gesprek met het AD zei hij: "De E-nummers zijn ooit bedacht om de consument te informeren en te beschermen tegen bijvoorbeeld allergieën. Maar mensen zien ze als een bewijs dat er is geknoeid met hun eten. Merkwaardig, want de stoffen hebben juist een E-nummer als bewijs dat ze níet schadelijk zijn. Ze zijn uitgebreid getest en er zijn strikte voorschriften voor de dosering." Het algemene frame is alleen zo sterk geworden dat een grote groep mensen Van Boekel niet meer kan geloven.
Dat het goed is, vertelt niet ons associatieve brein, maar iemand die ons probeert op te voedenNooit neutraal
Niet alle termen die voedselproducenten gebruiken roepen gevoelens op. Sommige moeten gevoelens juist vermijden. 'Bijvangst’ is zo'n woord. Het is de vis die meekomt in de netten bij het vissen op de gewenste soorten en kan variëren van zeepaardjes tot dolfijn, met daartussen in de keuken goed bruikbare vis als schar. ‘Bijvangst' is een term die een technische term waar de consument niets bij voelt, tenzij je hem uitlegt wat het woord betekent. En dat doet de Stichting Noordzee dan ook: we moeten bijvangst eten want dat is 'goed'. Dat het goed is, vertelt niet ons associatieve brein, maar iemand die ons probeert op te voeden tot een wat hem betreft gewenste vorm van gedrag..
Er wordt veel gepraat over eten en de betekenis van eten voor mensen. Wie niet nadenkt over de herkomst van die betekenissen, raakt gemakkelijk in verwarring. Alleen al door zijn associatieve component, is taal nooit neutraal. Taal kan verleiden, verhullen of juist tonen hoe het zit. Om erachter te komen hoe het zit, moet je niet over eten nadenken, maar over de taal waarmee we over eten praten.
Dit blog is de vierde in een serie van vijf blogs door Studium Generale Utrecht over voedselverwarring. De tekst is bewerkt voor publicatie op Foodlog.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Ik ben ook pas goed de achterkant gaan lezen, na eigen (+ van andere mensen) minder goede ervaringen.
Ik zie de media trouwens absoluut niet als dominant, want het is juist de levensmiddelenindustrie die ons op het verkeerde been proberen te zetten en, helaas, maar al te vaak met succes. Niet alleen middels de, soms erg misleidende, informatie op de voorkant, maar ook de op kinderen gerichte plaatjes van bij hun bekende ‘figuren’.
Daarom is het belangrijk om als consument zijnde jezelf te leren dat je kritisch moet zijn, aanleren wat bepaalde ingrediënten wel of niet zijn(gezond of niet) enz. Pa als je zover bent en je etiketten gaat lezen, maar ook een beetje begrijpen kun je door de woorden als 'healthy' heen prikken. Ik zat zo;n 6 jaar geleden ook in dat 'frame' van "als het goedgekeurd is zal het vast geen kwaad kunnen", maar sinds ik meer over voeding ben gaan lezen kijk ik er anders tegenaan. Als ik dan 'zero suger' zie bijv op een pak ontbijtkoek draai ik de boel om en ik lees 'glucose-fructosestroop'......weet ik nu meteen dat het netzogoed suiker is en zelfs tig keer zoeter dan gewone suiker, meer dan 6 jaar geeden zou ik het gewoon gekocht hebben.
Wouter, in Frankrijk had je vroeger een knappe man die uitlegde dat het verschil tussen gek en gewoon een 'frame' is. Tot voor kort moest je uitleggen wat hij precies bedoelde. Na Trump hoeft dat niet meer. Hierboven ontdekken we dat media al geen haar beter zijn. Noem het maar een open deur.
Intrappen van open deuren, ik dacht altijd dat het kort moest, maar wat duurt het hierboven lang.
Een detail. Er worden nieuwe media verzonnen. Dominante. Citaat:
'Als de dominante media E-nummers als ongezond wegzetten, dan zorgt dit frame ervoor dat je in de supermarkt met een grote boog om 'bewerkt' eten heen loopt.'
Wat er precies staat kan ik niet in eigen woorden reproduceren, maar die dominante media toch.
Vers op diepvries groenten betekent meestal gekuist + kort geblancheerd. Waar het mij dan bij diepvries groenten om gaat is dat de groenten meteen na het oogsten al ingevroren worden. Daardoor zie ik die zelf als verser dan groenten uit Verweggistan.
Dat er in een product ‘natuurlijke kleurstoffen’ zitten zegt me ook niet zoveel, want karmijn/E120 (onttrokken aan luizen) valt ook onder ‘natuurlijke kleurstoffen’.
Eerder ergerde ik me aan al die kreten op de voorkant van verpakkingen, maar op de webpagina van een aantal supermarkten (zoals AH en Jumbo) kan ik gelukkig thuis al gemakkelijk dingen als Voedingswaarden + Ingrediënten bekijken.