Afgelopen vrijdag was prinses Irene te gast bij Humberto Tan in zijn Late Night Show, ter gelegenheid van het Franse initiatief Fête de la Nature dat nu ook naar Nederland komt. Plotseling verschenen daar pluktomaatjes op tafel, Gaaf natuurlijk. Als dochter van een tomatentuinder ben ik dan meteen alert. Ze bleken ook nog lekker. Humerto vroeg:

“Mag ik ook proeven?” Dat mocht. Direct daarna zei hij in het voorbijgaan: “Zijn ze niet bespoten?”

Kennelijk zit het er diep in. Groentes die er mooi uit zien, moeten wel bespoten zijn. Dat is niet verwonderlijk, want in het verleden – toen we nog veel te weinig wisten over de gevolgen van chemische bestrijding - is er veel en hardnekkig gespoten in de land- en tuinbouw.

Sluipende wespen
Toch probeerde mijn vader het al anders te doen. Toen ik een klein meisje was riep mijn vader me bij zich. In zijn grote groene tomatenhanden lag een kaartje met kleine spikkels. “Sluipwespeneitjes”, vertelde hij me. “Die eten straks de witte vlieg op.” En hij hing het kaartje in een tomatenplant. Witte vlieg was een echte plaag. Als je tegen een tomatenblad aan tikte vloog er meestal een hele zwerm op. Die sluipwespen legden dus een eitje in zo’n larve van een wittevlieg, waardoor een plaag in de kiem werd gesmoord. Dat sprak enorm tot de verbeelding. Vooral het idee dat het om een wespensoort ging vond ik griezelig. Ik was erg terughoudend, totdat ik ontdekte dat je die beestjes nauwelijks zag en dat ze het niet op mij voorzien hadden.
Door de jaren kwamen er steeds meer beestjes bij, voor elke plaag een andere of zelfs meerdere. Meestal begon een tuinder enthousiast met het inzetten van die beestjes totdat er een biologisch evenwicht ontstond. In de zomer ging het vaak mis. Dan liepen plagen zo uit de hand dat er eigenlijk nog maar één weg was: de spuit. Dan werden de plagen bestreden en helaas ook alle hulptroepen uitgeschakeld. Een breed werkend chemisch middel kent nu eenmaal geen verschil tussen goed en kwaad.

Hongerige hommels
In mijn tienerjaren was ‘tomaten tikken’ één van mijn standaard klussen. Tomaten zijn overwegend windbestuivers. In kassen waait het niet en daardoor komen er spontaan geen vruchten aan de plant.
Tikken deden we met ‘Spaanse rietjes’. Je liep dan met twee bamboestokjes zo snel mogelijk door de paden, waarbij je een tik gaf tegen de draden waar te planten in klommen. De stokjes maakten plaats voor een gemotoriseerde versie; een staafje met vibrator, aangedreven door een oplaadbare accu die aan je riem hing. Die hield je dan tegen een trosje, waardoor de bloempjes trilden. Dat moest iedere twee dagen gebeuren. Op een bedrijf van een paar hectare liepen we iedere dag met een hele ploeg uren te trillen. Heel veel werk dus. En saai.
Ergens in de tachtiger jaren ontstond het idee om tomaten te laten bestuiven door bijen. Dat lukte aanvankelijk wel, maar de bijen waren niet zo bedrijfszeker en ook niet dol op de kleine tomatenbloempjes. Op donkere dagen kwamen ze hun kast niet uit en had de tuinder een probleem. Totdat op een dag iemand ‘Eureka, hommels!’ riep. Hommels zijn minder kieskeurig dan bijen. Bovendien trouw en bedrijfszeker. Hongerig bezoeken ze iedere bloem, of het nu koud, warm, zonnig of somber is.

Kostbaar bezit
Hommelvolkjes kunnen zoveel meer dan mensenhanden doen. Ze slaan geen bloempje over en ze besparen de tuinder heel veel arbeid. De volkjes zijn dus een heel kostbaar bezit. Ik keek wel een beetje op mijn neus. Al die jaren trouw tikken en trillen voor mijn vader en nu was al dat werk ineens overbodig geworden.
Hommels stellen weinig eisen, maar aan één ding hebben ze een vreselijke hekel: insecticiden. Vanaf het moment dat ze hun intrede deden was het uit met het spuiten en was slechts sprake van een ‘corrigerend’ pufje chemie.
Hetzelfde gold voor komkommer- en paprikagewassen. Plagen werden resistent voor chemie en tuinders zaten met hun handen in het haar. Toen zo’n dertig jaar geleden de Californische trips opdook in de komkommerteelt bleek dit gehate insect resistent voor alle middelen. Er was eigenlijk maar één oplossing: biologische bestrijding. Dus ging alle energie en onderzoek in het zoeken naar natuurlijke vijanden en hingen tuinders massaal hun de gifspuit in de hoogste boom.

Pleksgewijs
Hoe schrijnend is het bericht dat vandaag verscheen op GFActueel: ‘Turkije blijft paprika’s vol residu sturen’. De paprika’s zijn bespoten met breed werkende insecticiden. Je kunt natuurlijk zeggen: “Lekker puh, onze paprika’s zijn schoon. Eet dus een Nederlandse paprika.” Toch doen dit soort berichten geen goed voor de consumptie van groenten en fruit. Het geeft mijn grote vriend Humberto aanleiding om te vragen of pluktomaatjes bespoten zijn en het weerhoudt veel mensen ervan om onbekommerd lekkere tomaatjes te snacken.
Gelukkig komen deze incidenten steeds minder vaak voor en zijn breed werkende allesdoders vervangen door specifieke middelen die vaak alleen maar pleksgewijs worden toegepast.

Evenwichtsbalk
Afgelopen week was ik in een komkommerkas. Daar spraken we intensief en uitgebreid over biologische bestrijding. Deze hulptroepen worden namelijk veelvuldig ingezet, maar als ze een plaag succesvol hebben bestreden verzwakken ze of gaan ze dood. Het onderzoek richt zich steeds meer op het in stand houden van deze soldaten, door ze bij te voederen met bijvoorbeeld stuifmeel.
Een biologisch evenwicht tot stand brengen is zeer complex. Tuinders zijn vooral bezig om steeds bij te sturen om dat in stand te houden. Heb je de plagen onder controle, dan vragen schimmelziekten weer aandacht. Daarom gaat er evenveel energie in het verbeteren van plantweerbaarheid.
En denk je alles onder controle te hebben, dan duikt er een nieuw insect op uit een exotisch oord, of heb je een jaar met veel spint. Het blijft één grote evenwichtsbalk, maar zoveel boeiender dan het klakkeloos inzetten van chemie.
Spullen uit de kas zijn zelden meer bespoten. Wel is het jammer dat die paar partijtjes die het nog wel zijn, niet herkenbaar zijn. Daar moeten tuinders en winkeliers nog eens iets op vinden.

Late night met Humberto kun je hier terugkijken.

Fotocredits: still, RTL
Dit artikel afdrukken