Ambtelijk Frans jargon is lastig vertaalbaar maar de essentie lijkt dat we met zoveel mogelijk actoren de landbouw zo moeten omvormen, dat er naast de uitdaging van voedselzekerheid aandacht is voor het matigen van de klimaatverandering.
Met alle inspanningen die ik in 15 jaar toegepast heb, is er geen millimeter beweging te zienTegeninituïtief
In Nederland kwam eerder het netwerk Boer en Klimaat met soms buitengewoon hoopgevende cijfers over CO2 vastlegging van wel 4000 kg CO2 eq/ha per jaar. Zou je dat op al de landbouwgrond realiseren dan kun je wel 20% van de jaarlijkse CO2 uitstoot in Nederland kunnen binden. Het geëngageerde en daarom wellicht niet helemaal objectieve Rodale institute komt met vergelijkbare cijfers. Ook in de discussie over steenmeel kwamen optimistische geluiden voor uit heel verschillende hoeken.
Dat gaat tegen mijn intuïtie in, want in de landbouw gaan vooral verhalen rond over daling van het Organische Stof (OS) gehalte. Op mijn eigen bedrijf hebben percelen die waarschijnlijk 600 jaar in cultuur zijn, een even hoog OS gehalte als gronden die pas in de vorige eeuw in cultuur gebracht zijn en met alle inspanningen die ik in 15 jaar toegepast heb, is er geen millimeter beweging te zien.
Perfect evenwicht
Hoe zit het dan met die organische stof en CO2 opslag in de bodem? Organische stof bestaat uit afgestorven resten van planten, schimmels en andere micro organismen. Als planten groeien, slaan ze atmosferische CO2 op in wortels, bladeren en andere delen. Met het afsterven komen deze resten in de bodem terecht waar ze afgebroken worden en overgaan in humus. Bij het hele afbraakproces van plantenresten komt dezelfde hoeveelheid CO2 vrij als er door de planten vastgelegd werd, dus onder gelijkblijvende omstandigheden ontstaat er op langere termijn (meer dan 50 jaar) een perfect evenwicht. Er is één uitzondering: moerasgronden, waar plantenresten in afwezigheid van zuurstof kunnen worden omgezet in dikke pakketten veen. Dit proces kan onder heel gunstige omstandigheden en een hele lange tijd leiden tot vorming van kolen en gas.
Onder Nederlandse omstandigheden legt weiland veel meer OS vast dan de akkerbouw, maar ook meer dan bosDe totale voorraad organische stof in de bodem is groot. De bovenste 30 cm bevat ongeveer 90.000 tot 120.000 kg OS, wat voor meer dan helft uit koolstof bestaat. Eén kg C telt voor 3.67 kg CO2, waarmee er in een doorsnee zandgrondje met iets meer dan 3 % OS ongeveer 180.000 kg CO2 ligt opgeslagen. De hoeveelheid OS in de bodem varieert afhankelijk van het beheer. Onder Nederlandse omstandigheden legt weiland veel meer OS vast dan de akkerbouw, maar ook meer dan bos.
Alles draait om de balans
Bij een bepaalde hoeveelheid OS in de bodem is de afbraaksnelheid vrij constant. Als vuistregel wordt voor Nederlandse omstandigheden gerekend met 2%. Bij een OS voorraad van 100.000 kg OS betekent dit dat er 2000 kg afgebroken wordt. Bij veenkoloniale gronden met bijvoorbeeld 6% kan de afbraak gemakkelijk het dubbele zijn, 4000 kg.
Het OS gehalte stijgt door het inwerken van gewasresten en het gebruiken mest of compost. Granen laten veel meer OS achter dan uien, aardappelen of suikerbieten.* Bij mest loop je al snel aan tegen de wettelijke normen; het valt niet mee om meer dan 1000 kg OS aan te voeren via dierlijke mest. Met compost is dat een minder groot probleem, helaas wordt er jaarlijks maar 1,3 milljard kg geproduceerd, dus nog geen 2 ton per hectare landbouwgrond.
bron: Alterra
Als je streeft naar het handhaven of zelfs het verhogen van het OS gehalte, moet er jaarlijks meer aangevoerd worden dan de afbraak. Even proberen: een teelt snijmaïs (legt 675 kg OS vast) met een bemesting van 30 kuub rundveedrijfmest (990 kg OS) bouwt minder op dan er afgebroken wordt. Zomertarwe (1630 kg OS) met 10 ton vaste rundveemest (770 kg OS), gevolgd door een groenbemester (nog eens 850 kg OS) levert een totaal op van 3250 kg OS. Met een combinatie van maatregelen moet je dus in principe een heel eind kunnen komen, maar de realiteit is taai. Een langjarig onderzoek in Vredepeel laat het verloop van OS zien bij verschillende typen beheer zien, waarbij ook biologische teelt met een relatief hoge gift aan dierlijke mest niet aan een sterke daling ontsnapt.
Je zou omgekeerd moeten redeneren. CO2 winst pak je door veenweidegebieden terug te geven aan de natuur, dan kan er zelfs langdurig flink CO2 vastgelegd wordenOmgekeerd redeneren
Een rapport van Alterra poogt een compleet overzicht te geven van OS in de bodem en de mogelijkheden voor vastlegging. In hun conclusie komen ze tot de mogelijk realistische schatting van een CO2 vastlegging van zo’n 500 kg per hectare per jaar.
Naast de vastlegging is er de afbraak van OS op de veengronden. Terwijl we moeten knutselen om een klein beetje CO2 vast te leggen, is op dit moment de afbraak van veen een zekerheid. Daarbij komt naar schatting 30.000 kg CO2 per hectare vrij. Daar is dus een boel te winnen, maar dan moet het waterpeil flink omhoog met alle negatieve consequenties van dien voor de veehouderij. Extensieve akkerbouw heeft wat minder verliezen dan intensieve, maar op het gebied van CO2 uitstoot blijft het lood om oud ijzer.
Je zou omgekeerd moeten redeneren. CO2 winst pak je door veenweidegebieden terug te geven aan de natuur, dan kan er zelfs langdurig flink CO2 vastgelegd worden. In Duitsland kun je er al in beleggen. Maar ik verwacht niet dat we in Nederland CO2 productie en opslag in de bodem zo belangrijk vinden dat we daar serieus over gaan nadenken.
Quotes over de doelstellingen van 4 pour 1000 zijn in hun Google Translate versie in het Nederlands beschikbaar. Wie Frans leest, kan beter uit de voeten met de originele versie. Wat 4 per 1000 betekent, is keurig in het Engels te vinden.
Fotocredits: Veenweidegebied, Wikimedia
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Jopie#
Ik was als pijpenboer/leverancier betrokken bij het NAM GLT-project, dat in 2009 werd afgerond, en dat ruim tien jaar in beslag nam. De zeer grote en zware hogedruk compressoren op meer dan 20 locaties voor gaswinning, dienden om de gasdruk constant te houden. Toentertijd werd er ook gefilosofeerd dat te doen door gas uit Rusland terug in de bodem te injecteren. Mooi Hollands gebruik om eigen gas duurder te verkopen en goedkoper weer op te slaan en voorraad te houden. In welke mate dat toegepast is, weet ik niet. Stopte met werken in 2008. Voor het ondergronds opslaan van CO2 is er dus al een infrastructuur. De capaciteit van extra opslag ken ik niet. Maar die moet zeer groot zijn.
Grist over opslag van CO2 in landbouwgrond. Met een prachtige samenvatting: "So we have a hugely promising field of study, with limited science, and lots of spin."
Jopie, ik haak wat later aan, ik ben het met je eens dat veen eigenlijk nat zou moeten zijn. betekent in mijn ogen niet automatisch dat het terug moet worden gegeven aan de natuur. Moerassige gronden kunnen namelijk wel weer idioot veel C vastleggen die we in de landbouw en tuinbouw hard nodig hebben. Als we de netto C iets positief kunnen maken in de veenweide maar we gaan allerlei C rijke producten voor de rest van de landbouw produceren kunnen we misschien nog meer winst behalen. Zeker als het om uitspoeling gaat. MAAR wel even een nette regeling voor de boeren die er zitten hé. Niet stapje voor stapje het peil omhoog zetten en geen cent betalen.
Niet per se, Dirk. Ik denk dat agroforestry te complex is om grootschalig of zelfs kleinschalig fatsoenlijk te managen, en een meerjarige monocultuur is misschien al een enorme stap in de goede richting. Maar we moeten terug naar waar het hier over ging: het lijkt mij inderdaad volkomen onrealistisch om iets te verwachten bij OS-vastlegging in hedendaagse landbouw. En van alternatieve systemen hoeven we voorlopig nog niets te verwachten.
Je bedoelt agroforestry Ewout? Daar is vanaf jaren 1980 ook hard aan gewerkt, met hoofdkantoor in Nairobi, en geld van de VN. Ik heb niet de indruk dat er, behalve wat proefstations, veel boeren zijn die het praktiseren. Jammer, maar de hazen lopen kennelijk toch anders in de wereld. Soms vraag ik me wel eens af waarom dat zo moet zijn!