In de TV-praatrubriek #Rondom10 hebben ze het zaterdagavond over vlees eten. Of dat nog wel kan. Roken kan immers ook niet meer, want dat vinden we vies en hufterig hinderlijk voor een ander. Een kwart van Nederland blijkt problemen te hebben met vlees en voelt zich de inmiddels spreekwoordelijke Vonkiaanse hufter als'ie het nog wel eet.

Omdat het onderwerp door een stommiteit mijnerzijds ook hier de gelederen weer oude koeien uit de sloot liet halen en daar de naam van de illustere autistische vrouwelijke dierenarts Temple Grandin voorbij kwam, stuurde Melchior Meijer me een artikel van zijn hand dat in 1999 in het Algemeen Dagblad verscheen. Grandin werd door commentatoren hier stug een dierenrechtenactivist genoemd. Bijzonder, want ze ontwerpt diervriendelijke slachtlijnen.

Onder de titel 'Het geweten van McDonald's' schreef Melchior destijds:

Ze is autistisch. Desondanks schopte ze het tot hoogleraar diergeneeskunde. Dankzij haar komen dagelijks miljoenen slachtdieren ‘humaner’ aan hun eind. Dr Temple Grandin kan denken en kijken als een koe.McDonald’s gebruikt sinds 1999 extreem diervriendelijke slachtlijnen. In fabrieken waar tot wel 400 runderen per uur worden geslacht en verwerkt, lopen de koeien kalm, in een vloeiende stroom en zonder zelfs maar te loeien hun einde tegemoet. De dieren vallen nooit, raken nooit in paniek. Burger King en kleinere fastfoodketens volgden later. Deze innovatieve slachtlijnen besparen de vleessector miljarden en slepen internationaal prijzen in de wacht vanwege hun diervriendelijkheid. Ze zijn ontsproten aan het brein van Dr Temple Grandin, hoogleraar diergeneeskunde aan de Colorado State Universiteit.

Grandin is het schoolvoorbeeld van een ‘hoogfunctionele autist’. Ze ziet een complete slachtlijn driedimensionaal voor zich door de ogen van een koe of varken en stelt al tijdens het ontwerpen vast welke details problemen kunnen veroorzaken. Ze heeft haar succes te danken aan wat ze zelf ‘toegpast autisme’ noemt. “Ik denk uitsluitend in beelden, niet in woorden,” zegt ze. “Doordat de verschillende hersencentra bij een autist minder of helemaal niet met elkaar communiceren, blijven die beelden glashelder. Als jij aan een kerktoren denkt, zie je waarschijnlijk het woord ‘kerktoren’ en een vaag beeld van een toren. Misschien denk je ook aan een dominee, of aan grafzerken. Ik zie alleen een kerktoren. Levensecht, met alle stenen, voegen en alle overige details. Dieren zijn in dat opzicht vergelijkbaar met autisten. Ze denken in beelden. Ik heb noodgedwongen geleerd mijn eerste taal, beelden, om te zetten in een tweede taal, de menselijke spraak. Die spraak gebruik ik uitsluitend om de informatie op jullie over te brengen. Zelf ik heb ik geen woorden nodig. De meeste ‘gewone’ mensen laten zich zo sterk leiden door woorden en abstracties, dat ze alleen het geheel zien, maar allerlei details missen. Voor dieren zijn details echter bepalend. Een koe kan in paniek raken van een glinsterend muntje op de vloer.”

Touwtje
Als Temple Grandin geen les geeft of slachtlijnen ontwerpt, vliegt ze de wereld over om vleesverwerkers met een acuut probleem uit de brand te helpen. Meestal gaat het om een ‘vastloper’. De koeien verzetten geen stap meer. Er wordt gezocht en gezocht, de knapste koppen breken hun hoofd over het probleem, maar niemand kan iets afwijkends ontdekken. In tegenstelling tot wat leken vaak menen, heeft dit nooit iets te maken met een eventueel besef dat het einde nabij is. Grandin: “Ik doorloop de route en zie doorgaans snel wat er mis is. Het kan een bungelend stuk ketting zijn, of een achteloos over een hek gesmeten oliejas. Als er iets in haar blikveld beweegt, verzet een koe geen stap meer. Gewone mensen zien het niet. Een hele kudde draait de koppen heen en weer in het tact van een bewegend eindje touw en niemand ziet het. Als ik dan dat touwtje weghaal en de beesten lopen weer door, beschouwt iedereen het als een wonder.”

Roldeur
Vaak hebben problemen in slachthuizen met de verlichting te maken. Sterke reflecties geven altijd ellende, evenals schaduwen. Koeien weigeren ook van licht naar donker te gaan, omdat ze dan even stekeblind zijn. “Ik werd eens bij een slachthuis gehaald waar ze de koeien meestal alleen met geweld naar binnen kregen,” vertelt Grandin. “De knapste koppen hadden de situatie bekeken, maar niemand kon de oorzaak vinden. Ik zag direct dat het contrast te groot was, zeker als de zon scheen. Het licht binnen was veel te zwak. Aan de zijkant van de fabriek zat een enorme roldeur. Ik zei: Als jullie die deur omhoog rollen, lopen ze mak als lammetjes de productielijn af. De mannen schudden ongelovig hun hoofd, maar trokken met vereende krachten die nog nooit gebruikte deur open, zodat het enorme contrast tussen binnen en buiten verdween. Daar ging het spul. Probleem opgelost. Zo simpel is het vaak, maar ‘gewone’ mensen zien niet wat er is. Ze zien wat hun hersenen er van maken. Ze denken in abstracties.”

Tijdens het gesprek op de campus van haar Universiteit hanteert Temple Grandin soms exact dezelfde formuleringen en zinsneden die ze ook in haar boeken en artikelen heeft gebruikt. Oogcontact maakt ze alleen omdat gesprekpartners dat verwachten. Het schept een merkwaardig gevoel van afstand, maar ze kan niet anders. “Ik heb een enorme bibliotheek van videotapes en geluidsbanden in mijn hoofd en al naar gelang de situatie draai ik daar stukjes uit af,” legt ze uit. “Als kind werd ik uitgescholden voor ‘bandrecorder’, omdat ik niet veel materiaal had en steeds hetzelfde zei. Mijn favoriete onderwerp was een bepaalde kermisattractie, die ik technisch helemaal begreep. Ik vertelde mensen mijn verhaal over die attractie en sloot dan standaard af met de vraag wat zij van de attractie vonden. Als ze hadden geantwoord, wist ik niks meer te zeggen. Om niet onbeleefd te lijken, draaide ik hetzelfde verhaal opnieuw af. Dat vonden mensen natuurlijk heel gek. Nu speel ik tijdens colleges en lezingen ogenschijnlijk losjes in op vragen en opmerkingen. Maar het is een handigheidje, ik schuif razendsnel met fragmenten die ik eerder heb opgeslagen, als een redacteur. Een spontaan, invoelend gesprek zal ik nooit kunnen voeren. Ik heb de emotionele intelligentie van een elfjarige en begrijp weinig van sociale relaties. Een damesblad is voor mij oneindig veel ingewikkelder dan een wetenschappelijk tijdschrift.”

Autisme manifesteert zich bij ongeveer 1,5 procent van de kinderen en jongens krijgen het vijf keer zo vaak als meisjes. De exacte oorzaak is niet bekend, maar zeker is dat autisten minder verbindingen hebben tussen de verschillende hersencentra en dat bepaalde centra minder actief of juist actiever zijn bij ‘normale’ mensen. Sommigen hebben ook een beschadigde prefrontale cortex, het deel van de hersenen waar zaken als zelfreflectie en sociale vaardigheden worden ‘geproduceerd’.Temple Grandin groeide op in de tijd dat autisme net door twee onafhankelijk van elkaar werkende psychiaters, de Oostenrijker Hans Asperger en de Amerikaan Leo Kanner, was omschreven. Hoewel Asperger en Kanner een zuiver biologische oorzaak vermoedden, gingen de aanhangers van Freud gretig met het syndroom aan de haal. Lange tijd overheerste de opvatting dat moeders van autistische kinderen hun kind diep van binnen al vanaf de conceptie verafschuwen. De ernstige inzichzelfgekeerdheid van het autistische kind (de gradatie bepaalt of de aandoening ‘Asperger’ of ‘autisme’ wordt genoemd) zou een een reactie zijn op dat trauma. Temple Grandins moeder kreeg te horen dat zij aan penisnijd leed, waarop zij de psychiater antwoordde: “Er zijn veel dingen die ik graag had willen hebben, maar dàt? Nee.” Doordat moeder Grandin al vroeg erg sceptisch stond tegenover de toenmalige hulpverlening, belandde haar dochter niet zoals de meeste autisten in die dagen in een psychiatrische inrichting. Grandin: “Ik werd naar een speciale school gestuurd. Daar werd ik gedwongen met andere mensen te leven. Dat en de dieren hebben me gered.”

Ter voorbereiding van zijn hoofdrol in Rain Man ging acteur Dustin Hoffman een paar maanden intensief in de leer bij Temple Grandin, in die dagen net uitvoerig door neuroloog Oliver Sacks beschreven in zijn boek ‘Een antropoloog op Mars’. Het succes van Rain Man heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de acceptatie van de stoornis. De laatste tijd raakt autisme zelfs een beetje in de mode. Dat heeft goede kanten, maar versterkt volgens ervaringsdeskundigen ook de misverstanden over deze groep mensen. Onlangs publiceerde de autistische historicus en publicist Kamran Nazeer het opmerkelijke boek ‘Send in the Idiots’, gebaseerd op een reünie van de New Yorkse ‘autistenschool’ waar hij begin jaren ’80 op zat.

Nazeer: “Nog altijd hebben veel mensen het idee dat alle autistische kinderen genieën zijn, Bobby Fischertjes in de dop. Dat idee klopt niet. Autisten zijn over het algemeen niet overdreven intelligent, maar wel geobsedeerd en hopeloos onzeker. Velen ontwikkelen inderdaad opmerkelijke, vaak nutteloze vaardigheden, zoals het kunnen opdreunen van honderden priemgetallen of het in detail kunnen natekenen van een stadsplattegrond na er een minuut naar te hebben gekeken. Maar in hun dagelijks leven zijn deze mensen vaak erg ongelukkig. Aan de andere kant zijn er ook autisten die werkelijk speciale gaven hebben, echte savants, maar die niet uit de verf komen omdat ze te geisoleerd zijn.” Tijdens de reünie stelde Nazeer vast dat de speciale school hem en zijn klasgenoten geen windeieren heeft gelegd. “Een van ons is ghostwriter van een politicus. Kan waanzinnig formuleren, maar alleen op papier. Hij komt nauwelijks buiten, moet als hij toch bij vreemden komt alle voorwerpen aan de muur recht hangen en boeken in alfabetische volgorde plaatsen, maar afgezien daarvan doet hij het prima. Een ander is de beste fietskoerier van New York. Hij vindt met zijn ogen dicht de kortste weg, maar wordt er een beetje moe van dat anderen hem hardnekkig het predikaat ‘miskend genie’ opplakken. Een derde is uitgegroeid tot een baanbrekend computerwetenschapper. Hij lost onmogelijke raadsels op en overwint zijn communicatieprobleem door de hele dag een pop mee te slepen, waarmee hij gebaren kan maken.”

Deze hoogfunctionele autisten hebben hun functionaliteit volgens Nazeer volledig te danken aan het speciale onderwijs dat ze genoten. “Wij hebben geleerd wat geen enkele autist op eigen kracht kan leren: contact met andere mensen verdragen. Zelf voel ik me senang in een zakelijk debat met logische argumenten, maar voor een nietszeggend praatje moet ik alle moed en kracht verzamelen. Kletsen over het weer is de autistenvariant van het beklimmen van Mount Everest. Dodelijk zwaar. Op school hebben we dat tegen wil en dank geleerd. We moesten elkaar ‘s ochtends een hand geven. We moesten elkaar een paar seconden in de ogen kijken. Afschuwelijk, niet te harden, maar daar plukken we nu de vruchten van.”

Einstein
Volgens psycholoog Simon Baron-Cohen, een vooraanstaand autisme-specialist aan de universiteit van Cambridge, is autisme haast een voorwaarde een bepaald soort genialiteit. Hij stelt dat Albert Einstein en Isaac Newton vrijwel zeker autistisch waren. Beiden hadden tenminste drie karaktertrekken die typisch zijn voor autisten: een obsessieve belangstelling voor bepaalde onderwerpen, moeite met relaties en ernstige communicatieproblemen. Temple Grandin is het met hem eens. Ze is bezorgd dat deze ‘savants’ tegenwoordig geen kans meer krijgen om te excelleren. “De studie diergeneeskunde was voor mij peanuts. Maar als ik vandaag toelatingsexamen had moeten doen, zou ik nooit worden toegelaten. Je moet op alle onderdelen redelijk mee komen, waardoor autisten die op één bepaald gebied de top zouden kunnen halen, buiten de boot vallen. Ik zou een 1 hebben gehaald voor algebra en een 10 voor meetkunde. Als Einstein vandaag had geleefd, zou hij als gevolg van zijn persoonlijkheidsstoornis niet op een universiteit zijn toegelaten. En als kantoorbediende zou het hem anno 2007 niet zijn gelukt zijn baanbrekende artikel te publiceren in een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift. Veel Einsteins van vandaag zitten op een heftruck.”

Rustig worden in de lichaamspers
Zoals de meeste autisten werd Temple als kind dagelijks verlamd door angst en paniek. Tijdens een logeerpartij op de range van haar tante zag ze hoe koeien die moesten worden gevaccineerd stevig werden omklemd in een stalen constructie. Op het moment dat de pneumatische constructie zich om de romp van de beesten klemde, werden de beestig niet extra angstig, zoals je zou verwachten, maar juist volmaakt rustig. Grandin kreeg haar tante zover dat ze zelf in de squeeze chute mocht plaatsnemen. “Toen het apparaat dichtklapte, voelde ik alle spanning uit mijn lijf vloeien,” vertelt ze. “Ik bleef er meteen een half uur in liggen.” Technisch als ze is, bouwde ze daarna snel een eigen squeeze machine, die ze tot op de dag van vandaag enkele malen per week gebruikt om tot rust te komen. Op basis van haar ervaringen ontdekten andere wetenschappers dat diepe druk het parasympathische zenuwstelsel krachtig activeert en zo een uitgesproken ontspanningsrespons oproept. Afgeleiden van Grandins machine worden wereldwijd gebruikt op scholen voor autistische kinderen.
standigheden komt dit niet voor.

Wie wist dat McDo het helemaal niet zo gek aanpakt? Nu je dit weet, mag'ie dan nu opeens wel, zo'n Big Mac van Oom Donald? Een hoogbegaafde autist is immers allesbehalve gek en trekt zich van belangen niets aan. Van Grandin wordt zelfs gezegd dat ze kan denken als een koe.
Dit artikel afdrukken