Een eeuw geleden zwommen er vier meter lange blauwvintonijnen in de Noordzee. Als je bij Den Helder ging hengelen, ving je hoogstwaarschijnlijk een rog. Ten noorden van Nederland lag een oesterbank van 20.000 km2. Je kon schollen vangen van 40 jaar oud en een halve meter breed. Maar inmiddels zijn de oesterbank, tonijnen en roggen spoorloos verdwenen. Schollen zijn er meer dan ooit, maar niet ouder dan een jaar of acht.

Gepolder zorgt voor halfslachtige maatregelen die noch voor de vissers, noch voor de ecologie winst opleveren
Echte reservaten of niet?
Han Lindeboom, hoogleraar mariene ecologie, gebruikte de voorbeelden om te laten zien wat de impact van de visserij op het mariene ecosysteem is. Hij hield een helder pleidooi: stel grote zeereservaten in, in 25% van de Noordzee. Lindeboom nam daarbij het Great Barrier Reef in Australie als voorbeeld. Het gepolder tussen ecologen, wetgevers en vissers zorgt nu namelijk voor halfslachtige maatregelen die noch voor de vissers, noch voor de ecologie winst opleveren.
De twee andere sprekers gingen min of meer tegen het pleidooi voor grote zeereservaten in. De innovatieve en als milieubewust bekend staande Urker kottervisser Klaas-Jelle Koffeman bleef hameren op het falen van de scholbox in de Noordzee en hield bedenkingen bij grote reservaten. Onderzoeker Marieke Verweij van de ProSea Foundation pleitte voor meer overleg tussen wetenschappers en vissers. Blijven polderen dus? De slotdiscussie van de avond bleef in het zeereservaat hangen en kwam er niet uit.

Steeds minder vissers ondanks inspanningen
Toch waren er veel andere, interessante thema's die voorbijkwamen. Zo werd duidelijk dat de innovatie van de Nederlandse visserij voor een belangrijk deel werd gedreven door de stijgende olieprijzen. "Op zeker moment zat er 8 liter stookolie in een kilo vis".
Ik ben nu zes, zeven maanden aan wal
Het bedrijf van Koffeman heeft nu schepen die 30% minder brandstof gebruiken en hij zegt vrijwel CO2-neutraal te werken. Koffeman somt een indrukwekkende lijst innovaties en samenwerkingsverbanden met wetenschappelijke instituten op, zoals het ontwikkelen van ontsnappingspanelen voor bijvangst. "Nederland heeft verreweg de meest innovatieve visserij ter wereld" stelt Lindeboom onomwonden.


Des te schrijnender is Koffemans verslag van de teloorgang van de visserijcultuur. Van zijn schoolfoto uit 1982, een klas vol vissersjongens, werken nog maar 3 jongens in de visserij. Het bedrijf van Koffeman en zijn zes broers is een van de meest succesvolle overlevers in de branche, maar Koffeman moest zijn eigen schip inmiddels ontmantelen, omdat het niet meer uit kon. "Ik ben nu zes, zeven maanden aan wal." Een werkeloos schip kost teveel geld en levert niets op.

Alles is export
Als de vis werkelijk duur betaald werd, zoals het spreekwoord wil, zou de visserij duurzamer kunnen werken. Het is een bekend fenomeen dat vissers blijven doorvissen en minder rendabele vis als bijvangst overboord gooien, om binnen hun visquotum een zo hoog mogelijke opbrengst te realiseren - of boven nul uit te komen. Dat heeft alles met prijzen te maken. "We hadden vorig jaar fantastische visvangsten, maar er was geen afzet in de markt.
87% van alle Noordzeevis wordt geëxporteerd
We moesten geld toeleggen" vertelt Koffeman. Van de Nederlandse consument moeten de vissers het niet hebben. Marieke Verweij meldt dat Nederlanders gemiddeld 4,5 kilo vis eten, tegenover 71,3 kg vlees. En de gegeten vissoorten zijn dan vooral geïmporteerde pangasius, tonijn uit blik, vissticks, zalm, koolvis en haring. Veel vissoorten uit de Noordzee zijn in Nederland niet fatsoenlijk te verkopen. 87% van alle vis wordt dan ook geëxporteerd - vooral naar Duitsland, België, Italië en Spanje, vult Wim Zaalmink van het LEI na afloop aan.

Je kunt beginnen in windmolenparken, bijvoorbeeld met mosselen. Op het land ontstaat een tekort aan fosfaat. Maar in de diepe oceaan zit meer dan genoeg fosfaat
Markt voor steenbolk en pieterman
Zou er geen markt te creëren zijn voor die ondergewaardeerde soorten? Marieke Verweij noemde het voorbeeld van de North Sea Chefs die een dappere poging doen om juist de minder courante vissoorten culinaire bekendheid te geven; soorten als de rode poon, pieterman of steenbolk. Volgens bezoeker Kees Lankester, adviseur op het gebied van duurzame visserij, schuilen hier veel kansen. "Spa verkoopt ook water ter waarde van een cent voor drie euro." Bezoeker Chris Dutilh, voormalig duurzaamheidsmanager bij Unilever, vult aan: "Veel mensen eten geen vis omdat het herkenbaar is als dier. Het is een interessante uitdaging om daar in de marketing oplossingen voor te verzinnen."

Nu al meer kweekvis dan rundvlees
Het thema met de meeste belofte voor de toekomst was misschien wel de aquacultuur. Marieke Verweij verwoordde het helder: "Men staart zich blind op land. Maar er is ontzettend veel zee." Ze signaleerde dat er nu al meer kweekvis dan rundvlees wordt geproduceerd. "Wereldwijd bestaat 17% van de inname van dierlijke eiwitten uit vis. De visserij zit aan zijn top, dus groei is vooral mogelijk in de kwekerij."
Ook Lindeboom onderkende het potentieel: "Aquacultuur in open zee biedt veel mogelijkheden. Je kunt beginnen in windmolenparken, bijvoorbeeld met mosselen. Daarnaast biedt de zee nog andere mogelijkheden. Op het land ontstaat een tekort aan fosfaat. Maar in de diepe oceaan zit meer dan genoeg fosfaat."

Je kunt denken aan gemengde teelten op zee, met algen, zeewier en viskweek
Een klassiek gemengd landbouwbedrijf op zee
Joop Erhardt, consultant bij Schuttelaar & Partners, geeft er een mooi actueel voorbeeld bij, na afloop: "Samen met een aantal partners waaronder Imaris ontwikkelen wij De Noorzeeboerderij. In open zee, in de buurt van Texel, gaan we de mogelijkheid van zeewierproductie uitwerken. Een zee-akker, dus. We hebben te weinig wereldbollen om met ons huidige voedingspatroon de wereldbevolking te voeden, daarom moeten we de mogelijkheden op zee planmatig en in overleg verkennen. De aquacultuur op het land levert snel problemen op, aquacultuur op open zee is veel natuurlijker. Naar analogie van de landbouw kun je denken aan gemengde teelten op zee, met algen, zeewier en viskweek."

Op 28 april vindt de slotavond van de debatreeks "It's the food, my friend" plaats in De Rode Hoed. Let op: het tijdstip van aanvang is deze keer 19 uur!

Fotocredits: boei, auggie tolosa
Dit artikel afdrukken