Lees ook
Wouter van Dieren voorspelde op laconieke toon de decimering van de mensheid en Maurits Groen presenteerde zijn duurzame ondernemerssuccessen, waaronder Kipster. Bart van Opzeeland vertelde hoe Milieudefensie na 20 jaar conflicten met boeren haar koers heeft verlegd en nu samen met boeren wil optrekken tegen de supermarktinkopers. Boeren kunnen immers alleen duurzaam en klimaatvriendelijk werken als ze daar ook voor betaald worden. Volgens Wouter van Dieren kan dat alleen maar met regulering, want van de vrije markt hoeven we niets te verwachten.

De debatreeks "It's the food, my friend" verandert elk jaar een beetje. In 2009 heette hij nog "De toekomst van de landbouw en ons voedsel" en telde zeven debatavonden. Dit jaar zijn er vier. Maar de grootste verandering was dat Felix Rottenberg gisteren voor het eerst gemist moest worden als gespreksleider, omdat hij een intensieve behandeling voor sarcoïdose ondergaat. Bert van Ruitenbeek betoonde zich een capabel vervanger met een soepele voorzitterstijl. In volgende avonden kunnen we Joszi Smeets en Dick Veerman als moderator tegemoet zien.

Ondergang van de mensheid
De kernvraag die Bert van Ruitenbeek neerlegde was: "Hoe zorgen dat een klimaatbestendige voedselvoorziening niet alleen een zaak van de elite is". In essentie kwamen hier drie antwoorden op. Wouter van Dieren pleitte tegen de vrije voedselmarkt ("maakt alles kapot") en voor regulering. We kunnen op duurzame wijze slechts twee miljard mensen voeden, volgens sommige modellen vier, maar dan moet per direct de klimaatopwarming stoppen, alsmede de voedselverspilling en de productie van veevoer. "Geen Vegetarische Week dus, maar een Vegetarisch Eeuw". Omdat dit niet zal gebeuren, wachten ons massale migratiestromen en een geleidelijke terugloop van de wereldbevolking na 2050 door de verslechterde omstandigheden.

Omdat dit niet zal gebeuren, wachten ons massale migratiestromen en een geleidelijke terugloop van de wereldbevolking na 2050 door de verslechterde omstandigheden
Van Dieren nam ook oplossingen mee, maar omdat hij door zijn laconieke spreekstijl in tijdnood kwam, flitsten de oplossingen op het laatst in luttele seconden over het scherm, en bleef de zaal achter met het gevoel dat de ondergang van de mensheid grappend was gepresenteerd. De oplossingen stonden er wel heel even. Samenvattend: regulering van de voedselmarkt en geen producten onder de kostprijs. Concreet zet Van Dieren in op regionalisering, garantie van het boereninkomen (gekoppeld aan randvoorwaarden voor duurzaamheid), een bodemprijs in de retail die alle kosten dekt, een anti-verspillingssysteem, en klimaatbestendige landbouwtechnieken, mogelijk met GMO's. Want als de temperatuur 2 graden stijgt, komt de aanvoer van grondstoffen uit tropische zones totaal tot stilstand.

Het tuintje van Voltaire
Maar zowel het probleem als deze oplossingen zijn volgens Van Dieren al twintig, dertig jaar bekend, zoals hij demonstreerde met publicaties uit 1992 en 1999. De grote vraag is waarom er nog niks is verbeterd in de tussentijd; en of de "meteorologische tijdbom" dit nu eindelijk zal veranderen.

Na afloop vroeg een ontmoedigde studente in de zaal: "Wat kunnen wij als individu nog doen?" Van Dieren had hierop toch een troostrijk antwoord: "Om met Voltaire te spreken: je moet voor je eigen tuin zorgen. Kijk wat je handbereik is, kies je eigen limiet en expansie. Je kunt niet de wereld veranderen, maar wel je eigen bereik, en daarin moet je je compassie volgen."

Efficiënt kooktoestel
Het tweede antwoord op de vraag naar een klimaatbestendig voedselsysteem voor iedereen kwam van Maurits Groen. Hij presenteerde geen analyses, maar praktische oplossingen, namelijk de projecten die hem al jaren hoge noteringen in de Duurzame Top-100 van Trouw bezorgen. Het begon met de Nederlandse uitgave van An Inconvenient Truth in 2006, daarna kwam de Waka Waka lamp die inmiddels 1 miljoen Afrikanen van goedkope elektriciteit voorziet (het moeten er 1 miljard worden), en tegenwoordig zijn het de eieren en hanenburgers van Kipster. De kippen eten alleen afval, en op het dak van de kippenboerderij liggen 11.000 zonnepanelen, zodat het geheel energieneutraal draait. De eieren zijn een stuk goedkoper dan biologische eieren omdat Groen geen land gebruikt voor de productie van voer.

Niet alles lukt meteen. Groen vertelde hoe hij een efficiënt kooktoestel voor Afrika heeft ontwikkeld, met een verbrandingsefficiëntie van 50%. Maar het apparaat werkt op pellets uit organisch afval, en de distributie daarvan is moeilijk rond te krijgen, tot Groens frustratie. Nu gaat hij dat in Rwanda proberen.
Het onuitgesproken antwoord van Groen kwam erop neer dat er een goede business case ligt voor klimaatvriendelijk ondernemen, als je maar visie, durf en doorzettingsvermogen hebt. En daarmee kun je ook arme bevolkingsgroepen bedienen.

Musk voor de elite
Naomi Klein kwam ook even aan het woord, maar alleen op video. Sprekend over haar boek This changes everything stelde ze dat er onherroepelijk grote veranderingen komen in onze economie op het gebied van energie en vervoer. Maar die verandering zal niet automatisch democratisch en eerlijk zijn, alleen als daarvoor gevochten wordt. Ze noemde Elon Musk als slecht voorbeeld van duurzame verandering waarvan alleen een kleine elite profiteert. "Als we het eerlijker willen, is er een brede sociale beweging nodig die een visie op een nieuwe economie ontwikkelt. Nee, de miljardairs gaan ons niet redden."

Vertrouwen en planeconomie
Het derde antwoord op de centrale vraag kwam van Bart van Opzeeland, campagneleider voedsel bij Milieudefensie. Hij zet een nieuwe beweging op (Erf tot Erf) waarin boeren en burgers samen optrekken "om het falende voedselsysteem te reparen". Hij bekende dat zijn organisatie in de voorbije 20 jaar "de Piet" vaak naar de boeren heeft gespeeld, en tot de conclusie kwam dat dit niet werkte. "Hij kan alleen groen denken als hij niet rood staat. Als wij als maatschappij vinden dat het klimaatbestendiger en diervriendelijker moet, moet er geld bij voor de boer."
Milieudefensie gaat nu nieuwe gesprekken aan met boeren om het vertrouwen te herstellen, en is inmiddels samen met boeren bij AH gaan pleiten voor een eerlijke prijs.
"Een melkprijs van €1,50 in de supermarkt zou genoeg zijn om aan alle duurzaamheidseisen te voldoen". De supermarkten wisten niet wat ze overkwam, aldus Van Opzeeland.

We zijn het hier allemaal met elkaar eens dat de toestand hopeloos is. Wouter van Dieren staat daar heel rustig en laconiek te vertellen dat de wereld eraan gaat. En daarna gaan we allemaal weer naar huis met dat gevoel. Hoe moet ik dat nu aan mijn neefjes en nichtjes uitleggen?
Geen geld Rabobank voor Kipster
In de groepsdiscussie bleek dat Wouter van Dieren liefst meteen een 3e Mansholtplan zou maken. Maurits Groen vond dat ook een prima idee. Een vragensteller in de zaal vond dat dit teveel op een planeconomie ging lijken, en stelde dat het de innovatie zou stopzetten. Maar Wouter van Dieren bestreed dit met vuur: regulering is al 2000 jaar de beproefde aanpak om de voedselvoorziening zeker te stellen. En binnen dat systeem kun je innoveren op allerlei schaal. Binnen de huidige quota en regels wordt er ook volop geïnnoveerd."
Van Dieren meldde ook even tussen neus en lippen dat de Rabobank het Kipsterproject van Maurits Groen niet wilde financieren. Groen deed er diplomatiek het zwijgen toe.

Ontdaan door vergaan wereld
Na afloop bleek het publiek wat ontdaan door het verhaal van Van Dieren, waarin de oplossingen een beetje onderbelicht bleven.

Rosan Kocken, strafrechtadvocaat en Statenlid GroenLinks Noord-Holland:
"We zijn het hier allemaal met elkaar eens dat de toestand hopeloos is. Wouter van Dieren staat daar heel rustig en laconiek te vertellen dat de wereld eraan gaat. En daarna gaan we allemaal weer naar huis met dat gevoel. Hoe moet ik dat nu aan mijn neefjes en nichtjes uitleggen? Lossen jullie het maar op?"

Fransjan de Waard, van De Waard Eetbaar landschap: "Ik vond het verhaal van Wouter van Dieren wat ouderwets. Hij postuleert absolute grenzen aan de groei, maar dat is statisch gedacht. Als we de levensprocessen in de bodem op zo'n manier ondersteunen dat ze regeneratief zijn, kun je niet bij voorbaat zeggen wat de productiecapaciteit van de aarde is of hoeveel landbouwgrond er beschikbaar is. Het is niet heel erg moeilijk om bodemvruchtbaarheid op te bouwen in plaats van af te breken. Als je bescheiden genoeg bent om te zeggen dat er nog een boel te leren is van de natuur, kun je leren hoe je zo'n proces kunt kickstarten.
Iemand als Joel Salatin laat zien dat je grond heel productief en winstgevend kunt maken en tegelijk de bodemvruchtbaarheid snel kunt opbouwen. In Nederland wordt dit nu ook succesvol in praktijk gebracht. Boer Bartele Holtrop, die het voorbeeld van Joel Salatin volgt, is net genomineerd voor Boer van het Jaar. In Friesland zijn er nu meer boeren die de aanpak van Salatin navolgen. Het leidt tot veel lagere kosten en daardoor een beter resultaat. Het is hoopvol dat die beweging er is.

Joost de Jong, tot voor kort coördinator Voedsel- en Landbouw beleid voor vier ministeries, inmiddels gepensioneerd en freelance journalist: "Maurits Groen hield een beetje een verkooppraatje. Hij is natuurlijk ook een zakenman. Hij zei dat zijn stoof het enige kooktoestel is dat in zuinigheidscategorie 4 valt. Maar ik heb in Lesotho een kooktoestel gezien dat ook een rendement van 45% heeft en flexibeler is in de gebruikte brandstof, de ACE1 van African Clean Energy."

Zita Pels, programmaleider Boerderij op IJburg:
"Naomi Klein sprak over de kern van het probleem: hoe gaan we de duurzaamheid gelijk verdelen met iedereen? Dat we straks niet alleen Tesla's hebben voor de bovenklasse, maar ook elektrische fietsen voor de rest? Ik heb de indruk dat er een verdeel- en heers politiek bestaat rond duurzaamheid, waarbij de rijke en arme bevolkingsgroepen tegen elkaar worden uitgespeeld. Zolang alleen rijken met elkaar communiceren over dit probleem kom je er niet."



Aanvulling 14 maart (redactie): de presentatie van Wouter van Dieren is hier te downloaden. Van Dieren stelde het document ter beschikking aan de redactie van Foodlog om de lezer zelf te kunnen laten oordelen over zijn verhaal.
Dit artikel afdrukken