Vlak voor de jaarwisseling schreef ik over de energiebalans, het concept dat zorgt voor de uitspraak 'we eten teveel en bewegen te weinig'. Het leidde tot een nuttige discussie. Uit de reacties bleek dat ik de indruk heb gewekt het bestaan van de energiebalans ter discussie te willen stellen. Dat zou onzin zijn. Het is immers een fysische wetmatigheid die we in de natuurkunde de wet van behoud van energie noemen. Omdat het lichaam geen perpetuum mobile is, wordt het lichaam van een mens zwaarder als het minder calorieën gebruikt dan het binnenkrijgt. Het omgekeerde is ook waar. Het wordt lichter als het te weinig calorieën naar verbruik eet.

Op zoek naar het mechanisme
Ik bedoel slechts te zeggen dat een natuurwet slechts een rekenkundig fundament aangeeft, maar geen verklaring geeft voor het mechanisme dat de ene mens dikker laat worden, terwijl de andere in vergelijkbare omstandigheden slank blijft. Mijn vraag was dan ook of we genoegen nemen met de energiebalans. Immers:
1. Hoe helpt de wet van behoud van energie ons om de zogeheten obesitasepidemie te verklaren, anders dan met de dooddoener 'mensen eten teveel naar rato van hun energiegebruik'?
2. Hoe verklaart de energiebalans waarom het energiegebruik en -inname van een individu met overgewicht uit balans zijn geraakt?

De vraag is immers waarom de balans tussen inname en besteding van energie uit evenwicht raakt. Dat energie wordt opgeslagen in de vorm van vet is daar een noodzakelijk, door de natuurwet bepaald, gevolg van.

Dat standpunt kan ik ook in de vorm van een vraag formuleren: helpt de energiebalans de alcoholist of emotie-eter om van hun problemen af te komen, cq. helpt het de aankomende alcoholist of diabeet die te vermijden?

Zou u die vraag voor mij willen beantwoorden en uw antwoord willen motiveren?

Wet van Behoud van Massa
Voor mensen die wat meer van natuurkunde houden, ga ik nog wat verder.

Stelt u zich de wet van behoud van massa voor als nieuwe verklaring voor dikker worden. Ook dat is een natuurwet, die ontegenzeggelijk waar is. De wet stelt dat we aankomen doordat we meer massa innemen dan dat we kwijtraken. Er vind immers geen kernfusie, noch -splitsing plaats in ons lichaam, dus massa blijft behouden, zij het in een andere chemische vorm. De wet betekent dat er gedurende langere tijd een positief verschil is tussen de grammen die we via eten, drinken en ademen binnenkrijgen, en de grammen die we via ontlasting, plassen, zweten, ademen, en huidschilfers en uitgevallen haren weer kwijtraken.

Het gebruik van deze fysische wet vereenvoudigt misschien zelfs het meten wel. Deelnemers aan een onderzoek hoeven alleen maar de kilo's te wegen die ze aan eten en drinken consumeren, de ontlasting en urine zijn relatief eenvoudig te meten, er zijn zweetsensoren die vast wel zo aan te passen zijn dat ze een indruk kunnen geven van het volume aan zweet, en het is mogelijk om een analyse van ademvolume en -samenstelling te doen net als bij de indirecte caloriemeting. De huidschilfers en haren zijn waarschijnlijk wel verwaarloosbaar.

Het is misschien een ongebruikelijke wet. Voor degenen die gewend zijn om in termen van energie te denken roept het misschien vragen op die ik zal beantwoorden.

1. Maar kun je dan calorieloze voeding zoals water wel meenemen in je berekeningen? 

Daarvan meet je ook de uitscheiding, dus die worden wel verdisconteerd.

2. Moeten mensen dan geen onderscheid maken tussen calorierijk en -arm eten?
Niet zozeer, want je kijkt naar de balans. Bovendien is dat bij toepassing van de energiebalans ook nog niet zo duidelijk als je het actief tellen van calorieën wilt vermijden. Aan de buitenkant is het aantal calorieën immers niet te zien. En daarnaast, een doos bonbons weegt toch echt meer dan één bonbon.

3. Maar de mens heeft toch geen controle over hoeveel grammen hij uitscheidt?
Dat klopt, maar geldt voor het grootste gedeelte ook voor zijn energieverbruik (waarvan ca. 70% door het basaalmetabolisme wordt gebruikt). Een groot deel van de massa scheidt je bovendien uit via je adem in de vorm van CO2. Je ademhalingsfrequentie en hoe diep je in- en uitademt is deels wel degelijk te beïnvloeden en gaat bovendien omhoog als je beweegt.

4. Maar het draait toch om de energie?
Toch meten we gewicht. Ook zijn de correlaties moet gezondheidsproblemen gebaseerd op lichaamsgewicht.

Als mijn antwoorden kloppen, is de conclusie dan correct dat we 'minder moeten eten en beter moeten uitademen'? Of verklaart ook die massabalans niet zoveel? Ik denk dat u het laatste zult vinden. Maar kunt u onder woorden brengen waarom?
En natuurlijk hoor ik het ook graag als u vindt dat de massabalans wel degelijk verklarend werkt. In dat geval wil ik van u weten wat die verklaring is.
Dit artikel afdrukken