Staatssecretaris Van Dam (EZ) en de Alliantie Verduurzaming Voedsel vonden dat consumenten door de bomen van keurmerken en logo's het bos van wat goed voor de wereld is niet meer kunnen zien. Daarom vroegen ze Milieucentraal de inmiddels 90 keurmerken en logo's te beoordelen die op de Nederlandse markt actief zijn. Welke zijn het meest betrouwbaar?

Controle
Het plaatje met betrouwbare beeldmerken oogt als een lijstje met de meest bekende keurmerken. Op vele is in de afgelopen jaren kritiek te horen geweest. Max Havelaar verschuift van het bieden van een markt voor mensen die geen markttoegang hebben, naar een internationale CAO-organisatie voor landen waar geen CAO's zijn. MSC certificeert wat al duurzaam was of reeds door nationale wetgevingen al beter werd gedaan. EKO (het tweede logo van rechts in de bovenste rij van het plaatje hierboven) is strenger dan Europees biologisch (het logo linksboven), maar blijkt in zijn controles veelal te moeten vertrouwen op de goede wil van zijn deelnemers. De organisatie heeft een wettelijke borging en behoort tot de strengste controleurs op naleving. Toch is de organisatie niet beter dan de staatsorganisatie NVWA, die volgens Nederlandse politici niet in staat is om zijn wettelijke controletaken naar behoren uit te voeren. Uit het veld valt te horen dat menig bedrijf de NVWA de laatste drie jaar niet aan de deur heeft gehad. Dat is logisch, want om kosten te sparen doet de warenwetpolitie aan zogeheten risicogerichte controle. Alleen wie mogelijk iets in zijn schild lijkt te voeren, wordt gecontroleerd. Er is dus per definitie ruimte voor kruimeldieverij, juist waar je het niet verwacht. Bij EKO is dat niet anders, zoals af en toe in de pers te merken is.

Liefst terug naar elf
Uit een persbericht dat Milieucentraal vanmorgen uitbracht, moeten we niettemin begrijpen dat er nu goede private keurmerken en logo's zijn waarmee consumenten met een gerust hart hun duurzame keuzen kunnen maken. Milieucentraal beveelt producenten aan om zich vooral bij de elf aan te sluiten en zo de minder betrouwbare rest geleidelijk van de markt te duwen.


Ik denk dat we kunnen wachten op veel vermakelijke 'schandalen' in de pers in de komende jaren. Als het immers al mis is bij de NVWA en EKO, dan is het gegarandeerd ook mis bij deze organisaties die nu door de overheid en belanghebbenden op het schild worden geholpen. Dat heeft twee redenen.

Zo deed aan de beoordeling van de dierwelzijnsnormen de persoon mee die de normen voor de Dierenbescherming hielp op te stellen
Privaat en arbitrair
Hun eisen zijn privaat en daarom per definitie arbitrair opgesteld. Door Milieucentraal zijn ze nu 'gekeurd', maar omdat niemand Milieucentraal keurt, verdwijnt het probleem niet. Dat gebeurde bovendien door een klein groepje mensen, waaronder externen die niet onafhankelijk zijn. Zo deed aan de beoordeling van de dierwelzijnsnormen de persoon mee die de normen voor de Dierenbescherming hielp op te stellen. Zijn medecommissieleden hadden hoegenaamd geen kennis van veehouderij of dierenwelzijn, zodat ik me wel voor moet stellen dat de stem van deze persoon zwaar heeft gewogen in de beoordeling van criteria die hij zelf mede heeft opgesteld. Los van deze specifieke situatie kunnen beoordelaars onmogelijk voldoende competent zijn om te bepalen of het de beste of zelfs maar goede zijn. Dat hangt immers af van een weging van alle belangen en omstandigheden. Dat is een verantwoordelijkheid die niemand in de beslotenheid van een privaat kantoor kan nemen.
Dat impliceert dat de nu door Milieucentraal uitgevoerde keuring zo goed is als de schijn van de redelijkheid van de gehanteerde criteria en controles.

Er is geen sprake van een democratische basis in het publieke belang; de wetgever geeft hier immers zijn publieke taak weg aan private instituten. Zolang die basis niet bestaat, zal er altijd discussie blijven over merkwaardige zaken die achter een keurmerk schuil kunnen gaan. Neem bijvoorbeeld Max Havelaar dat zijn aandacht stilletjes heeft verlegd van arme boeren naar werknemers. Hen biedt Max een soort internationale minimum CAO als ze in dienst treden van het internationale 'grootkapitaal' zoals velen uit de oude faire wereld dat zullen noemen. Dat is immers nuttig in de wereld zoals die vandaag functioneert, maar het is niet wat je denkt als je als bewuste consument zonder gewetensbezwaren een reep chocola, een faire tomaat of een pak eerlijke koffie wilde kopen. Zelfs niet zo principiële 'eerlijke kopers' denken immers dat 'arme boeren' iets van de winst krijgen.

Forensische controle
Echte controle van staatswege is al zo duur dat het niet uit kan. Het is dus de vraag hoeveel van hun inkomsten private organisaties besteden aan de ontwikkeling van controlesystemen, het uitvoeren en het handhaven daarvan. Goede controles zijn een kwestie van forensische controle waarin boekhoudingen nauwgezet worden gecontroleerd door middel van vierkantstellingen die gerelateerd worden aan de fysieke in- en outputs en eisen aan de administratie daarvan. Hoewel de ontwikkeling van een dergelijk systeem flinke investeringen vergt, is forensische controle een voldoende betrouwbaar middel om tegen redelijke kosten van achter een bureau in de gaten te houden waar je een controlerende ambtenaar of gecertificeerde private politieagent naar toe moet sturen.
Echte controle van staatswege is al zo duur dat het niet uit kan. Het is dus de vraag is hoeveel van hun inkomsten private organisaties besteden aan de ontwikkeling van controlesystemen, het uitvoeren en het handhaven daarvan
De toets van Milieucentraal heeft niet naar het bestaan van dergelijke systemen gekeken, bevestigde mij vanmorgen woordvoerder Ingrid Aaldijk. Ze benadrukt dat het een eerste ordening is van keurmerken. Er is gekeken of een keurmerk duidelijke en relevante criteria hanteert en of er sprake is van onafhankelijke of gecertificeerde controle. Over twee jaar moet het beter, vertelde me Aaldijk.
Natuurlijk, je moet ergens beginnen, maar bij deze leg ik de lat voor het vervolg toch maar vast hoog.

Milieucentraal biedt morgenmiddag - op Wereldvoedseldag - het rapport waarin de keuze voor de elf beste keurmerken wordt toegelicht officieel aan. Staatssecretaris Martijn van Dam en Aalt Dijkhuizen, voorzitter van de Alliantie Verduurzaming Voedsel nemen het in ontvangst.

Het persbericht van Milieucentraal verwoordt het bovenstaande als volgt:
Duurzame vis, eerlijke chocolade, milieuvriendelijke groenten of diervriendelijk vlees. Voor iedereen die het lastig vindt om te kiezen uit alle duurzaamheidskeurmerken in de supermarkt heeft voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal nu de oplossing. Een ordening in het woud aan keurmerken en logo’s laat zien dat er 11 topkeurmerken zijn voor duurzaamheid. Alle resultaten zijn vanaf vandaag te vinden op www.keurmerkenwijzer.nl. De 11 topkeurmerken hanteren de meest strenge eisen op duurzaamheid, transparantie en controle.

Dit zijn de toppers onder de duurzame keurmerken op voeding (in alfabetische volgorde):
1. ASC
2. Beter Leven keurmerk (2 en 3 sterren)
3. Demeter
4. EKO
5. Europees keurmerk voor biologische landbouw
6. Fairtrade
7. Milieukeur
8. MSC
9. Rainforest Alliance
10. RSPO Certified Sustainable Palm Oil
11. UTZ
Daarnaast behalen ook een Duits keurmerk (Naturland biologische vis) en een Zweeds keurmerk (KRAV) die je ook in Nederlandse winkels kunt aantreffen, de hoogste score.

Pluim voor keurmerken en bedrijfslogo’s
Eigenlijk verdienen alle duurzaamheidskeurmerken en -logo’s een pluim omdat ze op een of meer thema’s extra duurzaamheidseisen stellen, boven wat wettelijk verplicht is. Het is volgens Milieu Centraal alleen niet handig om voor alles een nieuwe afbeelding, logo of keurmerk te ontwikkelen. Hierdoor zijn maar liefst 90 duurzaamheidskeurmerken en -logo’s ontstaan op voedselproducten. De voorlichtingsorganisatie pleit voor meer samenwerking. Ingrid Aaldijk, projectleider keurmerken bij Milieu Centraal: “Het zou mooi zijn wanneer bedrijven en organisaties meer samenwerken en zich vaker aansluiten bij de top van de keurmerken, voordat ze een nieuw beeldmerk in het leven roepen. Een grote bekendheid van de topkeurmerken is hierbij van belang. Dat zou kunnen resulteren in minder keurmerken en logo’s en meer duidelijkheid in de supermarkt”.

Impact ordening duurzaamheidskeurmerken

Al tijdens het ordeningsproces voerden diverse keurmerken en bedrijfslogo’s verbeteringen door: “Duurzaamheidsstandaarden zijn soms uitgebreid met nieuwe eisen, of vrijwillige maatregelen zijn verplicht gemaakt. Keurmerkeigenaren hebben ook de informatie op hun website verbeterd zodat deze beter vindbaar en beter te begrijpen is. Dat is winst omdat dan voor iedereen helder is waar het keurmerk over gaat. We hopen dat consumenten makkelijker de weg vinden in het woud der keurmerken en logo’s en daarmee het vertrouwen terug krijgen. De voorlichtingsorganisatie verwacht dat een tweejaarlijkse ordening ervoor zorgt dat keurmerken zichzelf voortdurend verder ontwikkelen en de lat steeds iets hoger zullen leggen. Daardoor kan de duurzaamheidsimpact van keurmerken steeds groter worden.
Dit artikel afdrukken