Jan Willem Erisman bekleedt sinds juli 2014 de door het WNF gefinancierde Leerstoel Integrale Stikstofstudies aan de VU. Hij houdt zich bezig met stikstof. Stikstof bevindt zich overal om ons heen. Zo bestaat 80% van de lucht die we inademen uit stikstof. Ook is stikstof één van de belangrijkste nutriënten voor alle levende wezens. Dan hebben we het over de zogenaamde 'reactieve stikstof', gebonden vormen van stikstof zoals ammoniak en stikstofoxiden. Die blijken een 'grote en onderschatte bedreiging op te leveren voor de natuur.'

Schaarse reactieve stikstof aan de wortel van soortenrijkdom
In Panda schrijft Erisman: 'Vooropgesteld: in kleine hoeveelheden is reactieve stikstof onmisbaar voor alle levende wezens. Planten hebben reactieve stikstof nodig om te kunnen groeien. Voor dieren en mensen is reactieve stikstof een onderdeel van het dagelijkse voedsel en daarmee een energiebron en bouwstof voor het lichaam.' Reactieve stikstof wordt geproduceerd door bodembacteriën, vulkaanuitbarstingen en onweer. De stof is van nature schaars, waardoor planten en dieren allerlei soorteigen processen hebben ontwikkeld om het reactieve stikstof efficiënt te kunnen gebruiken. Volgens Erisman ligt daar de oorsprong van de enorme soortenrijkdom op aarde. Een soortenrijkdom die in hoog tempo afneemt, volgens het WWF in zijn 'Living Planet Report'.

Exponentiële stijging
Maar sinds het midden van de vorige eeuw heeft de mens voor een verdubbeling van de hoeveelheid reactieve stikstof gezorgd. Door het gebruik van kunstmest en fossiele brandstoffen is er meer reactieve stikstof bijgekomen in de lucht, het water en de bodem. Bovendien zorgt het reactieve stikstof voor een 'hele cascade aan schadelijke effecten', zegt Erisman. "Een molecuul reactieve stikstof komt bijvoorbeeld eerst in de vorm van kunstmest terecht op het land en draagt bij aan vermindering van biodiversiteit, stroomt dan af en verontreinigt het grondwater, komt terecht in de rivier en verontreinigt het water, stroomt naar zee en zorgt in de kustdelta voor overmatige algengroei en daarmee vissterfte, verdampt daarna en komt terecht in de lucht, waar het als lachgas de ozonlaag aantast."

'Even bedreigend als klimaatverandering'
Er zijn echter maar weinig mensen die de omvang en impact van de stikstofdreiging zien. Omdat de schadelijke effecten zich verspreid voordoen, lijken ze lokale problemen. "Maar bij elkaar opgeteld vormen al die lokale problemen een van de grootste bedreigingen voor het natuurlijk evenwicht op aarde."
Échte oplossingen komen er alleen door structurele veranderingen in onze consumptie
Reden voor het wetenschappelijke topblad Nature het stikstofprobleem in 2009 bij de top-3 van bedreigingen voor het leven op aarde te rangschikken ,met klimaatverandering en verlies van biodiversiteit. En voor de Amerikaanse wetenschappers Alan Townsend en Robert Howarth in Scientific American aandacht te besteden aan the Global Nitrogen Problem *. Recent publiceerde een internationale groep wetenschappers van het Resilience Center een vergelijkbare waarschuwing: ons handelen maakt de aarde in snel tempo 'mensonvriendelijk'. Hun grafische voorstelling van de stand van zaken, laat bovendien zien dat het stikstofvraagstuk zelfs urgenter is dan klimaatverandering.

Oplossing: 'structurele veranderingen in onze consumptie'
Erisman pleit voor meer onderzoek. Dát er sprake is van een groot probleem, begint door te dringen bij het grote publiek.
Het stikstofvraagstuk is nog urgenter dan klimaatverandering, maar er is nog veel onderzoek nodig om oplossing te kunnen definiëren
Maar er is nog veel onderzoek nodig naar samenhang in oorzaken om oplossingen te kunnen definiëren. "Échte oplossingen komen er alleen door structurele veranderingen in onze consumptie. Door veel minder vlees te eten, minder voedsel te verspillen en het energieverbruik terug te dringen, kunnen wij er zelf aan bijdragen."

'Boeren met de natuur!'
Daarbij ziet hij de grootste uitdaging weggelegd voor de landbouw. "In plaats van de voedselproductie te verhogen met steeds meer kunstmest en bestrijdingsmiddelen, zullen we de kracht van de natuur zelf optimaal moeten leren benutten en efficiënter moeten leren omgaan met de diensten die de natuur ons levert. Boeren met de natuur! Naar mijn stellige overtuiging kan dit net zo renderend zijn als traditioneel boeren. Maar er is wel heel veel kennis voor nodig, die bovendien snel in praktijk moet worden gebracht."

* Het artikel van Towsend en Howarth is opgenomen in Meat, The Future: How Cutting Meat Consumption Can Feed Billions More, een in januari verschenen publicatie van de Nicolaas G. Pierson Foundation. In het boek is ook een bijdrage van Jan Willem Erisman opgenomen.

Fotocredits: 'Toxic Algae bloom in Lake Erie', eutrophication&hypoxia, NASA Earth Observatory
Dit artikel afdrukken