Onlangs promoveerde Remko Kuiper in Groningen op het Oerdieet (1). Zijn proefschrift heeft als titel Fatty acids in human evolution; contributions to evolutionary medicine. In het kort komt zijn thesis er op neer dat ons Westerse leefstijl en voedingspatroon leiden tot het ontstaan van diabetes mellitus, hart- en vaatziekten en diverse vormen van kanker. Dat is niets nieuws want dat vertelt de WHO ons ook al jaren (2). Wel nieuw is zijn aanvliegroute. Zijn onderbouwing komt namelijk vanuit de evolutionaire geneeskunde. Een stroming die poogt ziekten te verklaren vanuit de evolutietheorie. Ons genetische materiaal is nauwelijks veranderd in de afgelopen 10.000 jaar. Om die reden is onze stofwisseling nog volledig afgesteld op de voeding zoals we die aten in de oertijd.

Vet is niet slecht
De theorie achter het paleolithische dieet stelt dat wij niet zijn geadapteerd aan ons huidige dieet (te veel calorieën, te veel suikers, te weinig omega-3 vetzuren en te veel plantaardige, omega-6 vetzuren). Daardoor ontstaat een laaggradig ontstekingsbeeld dat uiteindelijk leidt tot Insulineresistentie (IR). We eten te veel suikers en te weinig eiwitten, terwijl het eten van verzadigd vet volgens Kuipers helemaal niet zo slecht is. Kuipers gooit nu echt de knuppel in het hoenderhok met zijn stelling: “Dat gezondheidsraden de inname van linolzuur aanbevelen en verzadigd vet ontraden, strookt niet met de uitkomsten van de meest recente meta-analyses” (3,4). Maar Kuipers heeft ook een beetje (room)boter op het hoofd, want een soortgelijke constatering geldt ook voor omega-3. In een deze maand verschenen meta-analyse van de Archives of Internal Medicine werd geen beschermend effect gezien van omega-3 op het optreden van hart- en vaatziekten (5). Kuipers zal aanvoeren dat dat beschermende verdwijnt doordat omega-3 misschien te laat is toegediend of dat hoge omega-6 spiegels het beschermende effect antagoneren. Terwijl de wenkbrauwen van de meeste voedingsdeskundigen van zijn uitspraak over de voedingsraden al gaan fronsen, doet zijn promotor prof. Frits Muskiet daar nog een schepje bovenop.

Vloeken in de kerk van wetenschap
Muskiet schrijft in zijn artikel dat de verstoorde balans tussen onze huidige voeding en ons immuunsysteem de oorzaak is van een laaggradige ontstekingsreactie met het metabool syndroom als resultaat (6). En hij vervolgt: “ Deze balans zal niet worden begrepen via het huidige regerende paradigma van ‘Evidence Based Medicine’ (EBM) en ‘Randomized Controlled Trials’ (RCTs) met aparte nutriënten.”

Een gewaagde uitspraak. Ik zie de alwetende, fundamentalistische ouderlingen al klaar staan met hun persoonlijke EBM bijbel in de hand om Muskiet en zijn kersverse promovendus te veroordelen tot de brandstapel. Uiteraard in naam van het ware geloof. Alleszins reden om eens dieper in te gaan op het oerdieet en de theorie achter het paleolithische eetpatroon.

Voeding, insulineresistentie en encephalisatie
Muskiet betoogt dat insulineresistentie (IR) nu weliswaar een slechte naam heeft en voorloper is van diabetes, atherosclerose en vele andere aandoeningen, maar evolutionair gezien heeft diezelfde IR een belangrijke taak. Namelijk, er zorg voor te dragen dat er voldoende glucose wordt aangeboden aan de hersenen ten tijde van schaarste (6). In de 2 miljoen jaar tijd dat onze herseninhoud groeide van 400 naar 1400 ml heeft een specifiek type voeding dat groeiproces mogelijk gemaakt. Het voedingspatroon van onze voorouders bestond aanvankelijk grotendeels uit complexe koolhydraten. Toen zij overschakelden uit het land-water ecosysteem op voeding uit eiwitten en meervoudig onverzadigde vetzuren, groeiden onze hersenen. Waarschijnlijk was het nuttigen van vis een belangrijke bron van deze vetzuren (7). Het drooggewicht van ons brein bestaat voor 50-60% uit vet en 30% van die vetten is van het meervoudig onverzadigde type (arachidonzuur, AA en docosahexaeenzuur, DHA). Omdat de hersenen 20% van onze energie-inname gebruiken moet de mens gedurende zijn evolutie hebben kunnen beschikken over excellente voedselbronnen met meer dan alleen voldoende hoogwaardige eiwitten en onverzadigde vetten(8). Volgens de evolutionaire geneeskunde die Muskiet en Kuipers als theoretisch model hanteren, diende de insulineresistentie van lever en spieren om de hersenen ook in tijden van koolhydratenschaarste van voldoende energie te voorzien. Eenvoudig gezegd komt het er op neer dat als de lever en spieren minder gevoelig zijn voor insuline en de hersenen gevoelig blijven voor insuline, er meer glucose beschikbaar is voor de energievoorziening van de in omvang toenemende hersenen.

Het Paleolitische dieet in de 21ste eeuw
De evolutie heeft er in 2 miljoen jaar toe geleid dat er een balans is ontstaan tussen ons genoom en onze voeding. De agrarische revolutie, die zo’n 10.000 jaar geleden begon, heeft ons voedingspatroon drastisch veranderd, zonder dat het genoom de tijd heeft gekregen zich aan te passen. Toen we van jager-verzamelaars boeren werden, verschoof ons dieet. We cultiveerden koolhydraatrijke gewassen en gingen meer koolhydraten, minder omega-3 vetzuren en geleidelijk aan ook minder eiwitten eten. De afgelopen 100-200 jaar is dat proces in een nog grotere stroomversnelling gekomen, terwijl de lichamelijke activiteiten minder werden, werd het voedselaanbod groter en veranderde het nog drastischer. Het IR-mechanisme dat onze vitale hersenen in tijden van schaarste en stress preferentieel van energie moet voorzien, keert zich tegen ons nu we door landbouw een situatie van permanente en bovendien koolhydraatrijke voedselovervloed hebben weten te creëren. Uiteindelijk ontstaat een metabool syndroom gevolgd door de Westerse welvaartziekten.

Steunen wetenschappers de Paleo-visie?
De visie van Muskiet en Kuipers wordt ondersteund door Prof. Hanno Pijl uit Leiden. In zijn overzichtsartikel over evolutie en obesitas, stelt hij dat het herintroduceren van vrijwel ongelimiteerde hoeveelheden geraffineerde koolhydraten gecombineerd met verminderde fysieke arbeid leidt tot obesitas en diabetes mellitus type 2, bij hen die genetisch zijn gemaakt om te overleven in tijden van schaarste (9). Ook prof. Jaap Seidell uit Amsterdam, vindt de theorie van het paleolithische dieet en het ontstaat van de moderne Westerse ziekten interessant, maar stelt dat er meer voedingspatronen zijn waarvan bekend is dat daarbij de Westerse ziektebeelden veel minder vaak optreden (persoonlijke mededeling, paleodieet en andere voedingspatronen). Tegenstanders zoals Prof. Martijn Katan zien het niet zo zitten met die evolutie en het oerdieet. Katan stelt dat: ….De evolutie selecteert namelijk niet op levensduur maar op voortplantingssucces. Je genen blijven bestaan als je kinderen krijgt, en hoe meer kinderen je voortbrengt hoe meer jouw genen zich verbreiden. De evolutie selecteert dus op vruchtbaarheid en op de overleving van kinderen en jonge mensen…(9). Tot een discussie tussen Katan en Muskiet is het niet gekomen(10) en Katan zet Muskiet weg met de opmerking: “U blijft gezonder met de saaie adviezen van de officiële wetenschap dan met de aansprekende maar oh zo misleidende beloftes van de Cavemen en andere gelovigen(11).”

De hardcore Paleo's
Sommige aanhangers van het oerdieet zijn mogelijk nog roomser dan de paus. Zij eten geen bewerkt vlees en lopen op blote voeten door de stad(12). Granen zijn uit den boze, want die aten onze voorouders immers ook niet. We moeten, volgens hen, moderne jager-verzamelaars van gezonde oervoeding worden. Op diverse websites wordt melding gemaakt van wonderbaarlijke genezingen, zoals multiple sclerose (MS) bij dr. Terry Wahls(13). Zij gelooft heilig dat haar “genezing” het gevolg is van vitamine B en D plus allerhande micronutriënten verkregen vanuit onbewerkt voedsel tot en met zeewier toe. Overigens noemt zij in één adem de neurotoxiciteit van aspartaam als mede oorzaak van MS. Kortom, er ontstaat een pseudowetenschappelijk brouwseltje van gewone gezonde voeding (vers), reeds uitvoerig weerlegde kritiek op synthetische zoetstoffen (aspartaam) en een flinke dosis oervoeding (rauw vlees). Deze mix gecombineerd met het lopen op blote voeten zorgt ervoor dat ernstige ziektebeelden verdwijnen als sneeuw voor de zon. Misschien wat cynisch gesteld, maar dit soort overdreven uitingen van hardcore paleo's zullen niet bijdragen aan een “open minded” wetenschappelijke discussie over de wel degelijk zinvolle lessen vanuit het paleolithische tijdperk.

Paleodieet en andere voedingspatronen
De gunstige effecten van het paleodieet zijn overigens niet exclusief voor de door Kuipers bestuurde populatie van Oost-Afrikaanse kustbewoners. Want ook in Japan waar weinig vlees (en veel vis) en veel koolhydraten werden gegeten komt betrekkelijk weinig suikerziekte en hart- en vaatziekten voor. Dat geldt ook voor veel van op rijst levende boerengemeenschappen in Azië. Ook het Middellandse zee dieet op het eiland Kreta was een relatief caloriearm dieet met weinig vlees (en wel vis) en veel volkoren producten. Dit waren voedingspatronen van bevolkingen die een karig bestaan hadden en zich veel lichamelijke activiteiten moesten getroosten om überhaupt maar wat te eten te hebben.
Gedurende de evolutie was de eerste prioriteit of de oermens wel voldoende voedsel kon vergaren. Een minimale hoeveelheid te vergaren voedsel was voorwaarde voor overleving, terwijl de samenstelling van het oervoedsel de evolutionaire ontwikkelingen aanstuurde. Het obesitasvraagstuk van de laatste 200 jaar is primair een gevolg van te veel voeding, terwijl het ontstaan van veel Westerse ziektebeelden naast overvloed ook wordt toegeschreven aan de samenstelling van onze voeding.

De waarde van RCT’s voor het obesitasvraagstuk
Het evolutionaire kader van Muskiet en Kuipers is per definitie niet evidence based en daarmee dus niet ‘wetenschappelijk’ te zekeren. Dat maakt de theorie echter niet minder waar of zinvol. De grote verdienste van de evolutionaire geneeskunde is dat vanuit een geheel andere invalshoek wetenschappelijke bewijzen kunnen worden geleverd, die wel degelijk evidence based zijn.

De geschiedenis heeft laten zien dat RCT’s met aparte nutriënten, waardevolle kennis heeft opgeleverd die dagelijks wordt toegepast. EBM heeft een lange traditie binnen de geneeskunde. EBM levert het best mogelijke bewijs of een geneesmiddel dat is uitgetest onder gecontroleerde omstandigheden een zuinige en zinvolle behandeling is. Of EBM ook effectief en zinvol is in een gecompliceerde setting zoals voeding en leefstijl wordt door Muskiet ter discussie gesteld. Ik ben het met Muskiet eens als hij beweert dat het obesitasprobleem zo complex is dat het niet wordt opgelost vanuit enkele RCT’s met aparte nutriënten. Zijn toepassing van de evolutionaire geneeskunde levert misschien wel belangrijke bouwstenen voor slimme en goed opgezette RCT’s met interventies van voedingspatronen als eetgedrag. Muskiet heeft gelijk als hij stelt dat de huidige RCT’s ons niet veel slanker en gezonder hebben gemaakt en dat dus nieuwe paradigma’s nodig zijn. Moeten Muskiet en Kuipers daarom op de brandstapel? Als het zover komt, dan hoop ik u daar ook te ontmoeten, om te helpen blussen.

Referenties:
1. Eten zoals vroeger verbetert gezondheid, Artsennet, 26 maart 2012
2. Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: report of a joint WHO/FAO expert consultation, Geneva, 28 January -- 1 February 2002.
3. Christopher E. Ramsden, Joseph R. Hibbeln, Sharon F. Majchrzak and John M. Davis, n-6 Fatty acid-specific and mixed polyunsaturate dietary interventions have different effects on CHD risk: a meta-analysis of randomised controlled trials, British Journal of Nutrition (2010), 104, 1586–1600
4. Patty W Siri-Tarino, Qi Sun, Frank B Hu, and Ronald M Krauss, Meta-analysis of prospective cohort studies evaluating the association of saturated fat with cardiovascular disease, Am J Clin Nutr 2010 ajcn.27725; First published online January 13, 2010. doi:10.3945/ajcn.2009.27725
5. Sang Mi Kwak; Seung-Kwon Myung; Young Jae Lee; Hong Gwan Seo; for the Korean Meta-analysis Study Group Efficacy of Omega-3 Fatty Acid Supplements (Eicosapentaenoic Acid and Docosahexaenoic Acid) in the Secondary Prevention of Cardiovascular Disease: A Meta-analysis of Randomized, Double-blind, Placebo-Controlled Trials, Arch Intern Med. 2012;0(2012):archinternmed.2012.262.
6. Muskiet, F.A.J., De evolutionaire achtergrond, oorzaak en consequenties van chronische systemische lage graad ontsteking; betekenis voor de klinische chemie, Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 2011; 36: 199-214Ned Tijdschr Klin Chem Lab geneesk 2011; 36: 199-214
7. Leigh Broadhurst, Stephen C. Cunnane, Michael A. Crawford Rift Valley lake fish and shellfish provided brain-specific nutrition for early Homo British Journal of Nutrition 1998: 79; 3-21
8. William R. Leonard, J. Josh Snodgrass,and Marcia L. Robertson, Effects of Brain Evolution on Human Nutrition and Metabolism, Annual Review of Nutrition, Vol. 27: 311-327, 2007
DOI: 10.1146/annurev.nutr.27.061406.093659
9. http://www.mkatan.nl/columns-en-kranten/nrc-columns/327-paleodieet.html
10. http://www.foodlog.nl/artikel/katan-versus-muskiet-wie-begrijpt-de-evolutie/
11. http://www.mkatan.nl/columns-en-kranten/nrc-columns/327-paleodieet.html
12. http://www.nytimes.com/2010/01/10/fashion/10caveman.html?_r=1
13. http://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2011/12/23/overcoming-multiple-sclerosis-through-diet.aspx

Fotocredits:squattypotty.com

Deze tekst verscheen tevens op artsennet.nl
Dit artikel afdrukken